Wiele osób stara się unikać ciemnych i ciasnych miejsc. Innych fascynuje nieznany świat wnętrza górskiego masywu. Jednak nie w każdych górach można je znaleźć.

Wspinacz będzie szukał ambitnej drogi na szczyt, narciarz – trasy zjazdu, miłośnik trekkingu rozmarzy się nad widokiem ze szczytu czy grani, speleolog zaś spróbuje odnaleźć i zbadać ukryte w masywie jaskinie. Okazuje się bowiem, że wnętrze niektórych gór nie jest lite, tylko poprzecinane siecią podziemnych otworów. Speleologia zajmuje się ich odkrywaniem, badaniem i kartowaniem, czyli tworzeniem map podziemnych korytarzy. 

Jak powstają jaskinie?

Według definicji jaskinia to próżnia w skale, dostępna dla człowieka, która wytworzyła się w sposób naturalny. Speleologia rozróżnia jaskinie pierwotne, które powstały w jednym procesie razem ze skałą oraz jaskinie wtórne. Do pierwotnych można zaliczyć lawowe, które wytworzyły się na przykład podczas krzepnięcia lawy po erupcji wulkanu. Wtórne powstały już po uformowaniu się skały. Przykładem mogą być jaskinie tektoniczne (działanie siły ciężkości) albo te powstałe na skutek uderzeń fal. Najczęściej jednak spotykane są jaskinie krasowe, czyli takie będące efektem rozpuszczania skał krasowiejących przez wodę. Najczęściej powstają one w wapieniu. Tworzą się na skutek erozji (mechanicznego działania wody) oraz korozji (reakcji chemicznych skały z wodą i dwutlenkiem węgla).

Czym zajmuje się speleologia?

Piękno podziemnych form opiera się przede wszystkim na ich różnorodności. Jeśli chodzi o strukturę skały, możemy napotkać potężne sale, pionowe szczeliny, obszerne studnie, zaciski oraz długie korytarze. Można natrafić na formy naciekowe, takie jak stalaktyty, stalagmity czy stalagnaty. Czasem zdarzają się podziemne strumienie czy jeziorka, a nawet zalane korytarze, zwane syfonami. Możemy natknąć się także na zwierzęta, a najpopularniejsze z nich są nietoperze.

W tym miejscu warto wspomnieć, że wymienione powyżej formy są zainteresowaniem nauki o jaskiniach. Speleologia zajmuje się genezą i rozwojem jaskiń, cechami ich środowiska przyrodniczego takimi jak mikroklimat, stosunki wodne czy flora i fauna oraz problemami ich ochrony. Mimo iż z definicji to głównie działalność badawcza, tym mianem określa się często formy aktywności w systemach jaskiniowych. Może to być aktywność sportowa lub eksploracyjna.

Speleologia, a taternictwo jaskiniowe

Czytając informacje o jaskiniach można napotkać te dwa pojęcia obok siebie. Czym się różnią? Obydwa dotyczą działalności w jaskiniach, jednak speleologia to badania, a taternictwo jaskiniowe związane jest z poruszaniem się po tatrzańskich obiektach na kursie lub po uzyskaniu Karty Taternika Jaskiniowego. Wstęp do większości jaskiń jest mocno reglamentowany. Dzieje się tak z uwagi na ochronę przyrody, dlatego w Tatrach występują dobowe limity wejść (15 osób). Jednak nie każdy, kto skończył kurs jaskiniowy, zostaje automatycznie speleologiem.

Grotołaz to ktoś, kto pasjonuje się jaskiniami i posiada teoretyczne oraz praktyczne umiejętności bezpiecznego poruszania się w nich. Natomiast speleolog to osoba, która bada jaskinie w sposób naukowy. Wielu speleologów to wybitni naukowcy albo odkrywcy. Kartują, badają faunę i florę, a także wyszukują nowe połączenia systemów jaskiniowych na podstawie wiedzy geologicznej i hydrologicznej.

Jak zacząć przygodę z jaskiniami?

Przede wszystkim należy przejść kurs jaskiniowy (więcej o nim przeczytasz w innym artykule), prowadzony przez jeden klubów zrzeszonych w Polskim Związku Alpinizmu. Podczas kursu adepci poznają zasady poruszania się w górach, wspinaczki, autoratownictwa, wiedzy o jaskiniach i technik linowych. Dodatkowe umiejętności po kursie zgłębia się podczas specjalistycznych szkoleń, takich jak warsztaty kartowania, poręczowania czy udzielania pierwszej pomocy.

Speleologia i taternictwo jaskiniowe – wymagania sprzętowe

Podczas kursu możemy liczyć na wypożyczenie podstawowego sprzętu jaskiniowego, jednak jeśli chcesz kontynuować tę przygodę także po zakończeniu szkolenia, warto przemyśleć własny komplet. W co należy się wyposażyć? Szczegółowe informacje na temat tego, jakiego sprzętu potrzebuje grotołaz, znajdziesz w osobnym artykule. Tutaj pokrótce wymienimy najważniejsze elementy:

• Czołówka. To podstawowy element wyposażenia każdego grotołaza. Bez niego poruszanie się pod ziemią jest niemożliwe. Należy mieć ze sobą co najmniej dwa sprawdzone źródła światła. Jedno wiodące, umieszczone na kasku i drugie zapasowe, w razie awarii głównego.
• Kask wykonany z twardszego materiału (unikaj lekkich piankowych modeli). Stanowiący ochronę głowy, wyposażony w system do mocowania czołówki oraz regulację, która będzie sprawdzać się także w kontakcie z błotem.
• Uprząż jaskiniowa z niższym punktem centralnym (zabezpieczana karabinkiem typu Delta) oraz odpowiednio wzmocniona. Przykłady: Petzl Aven lub Petzl Superavanti.
• Przyrząd do zjazdu typu rolka Petzl Simple/ CT Acles DX oraz przyrząd auto asekuracyjny Petzl Shunt stanowiący awaryjne zabezpieczenie w razie niekontrolowanego puszczenia liny.
• Przyrządy zaciskowe do podchodzenia na linie, w tym ręczny przyrząd tzw. małpa (poignee) np. CT Quick Up oraz piersiowy typu Petzl Croll.
• Część przyrządów znajduje się na lonżach z liny dynamicznej zawieszonych na uprzęży. Grotołazi wykorzystują dwie lub trzy lonże. Należy umieścić na nich kolejno: tzw. małpę, shunta oraz karabinek typu HMS, aby dopinać się nim do punktu na czas przepinania.
• Lina statyczna jako sprzęt zespołowy. Poruszając się po jaskini, konieczne jest tzw. poręczowanie, pozwalające na pokonywanie odcinków linowych w górę i w dół. Do poręczowania niezbędne są również małe karabinki zakręcane lub niezakręcane oraz wodoodporny wór jaskiniowy.

W co się ubrać?

Speleologia wymaga również odpowiedniego stroju. Wewnętrzną warstwę będzie często stanowiła bielizna termoaktywna z długim rękawem (legginsy oraz bluza) oraz skarpety turystyczne. Techniki jaskiniowe takie jak podchodzenie na linie czy przechodzenie zacisków wiążą się z intensywną aktywnością. Z tego powodu warto zwrócić uwagę na materiały. Na bieliznę zakłada się tzw. wnętrze wykonane z polaru lub włókna typu Polartec Power Stretch. Natomiast na zewnątrz kombinezon z Cordury, membrany lub tzw. ceratę. Ma on zabezpieczyć przed wilgocią. Dobrze gdy jest wykonany z tkaniny o podwyższonej odporności. Dobrym pomysłem będą także cienkie rękawiczki i grubsze gumowe założone na zewnątrz. Przed chłodem osłoni także chusta wielofunkcyjna, a pod kask warto założyć czapkę. Na nogi obowiązkowo kalosze, dobrym rozwiązaniem są lekkie piankowe, izolujące.

Co jeszcze może się przydać?

Wchodząc do jaskini, powinniśmy być przygotowani na pozostanie w niej od kilku do kilkunastu godzin (czasem dłużej). Poza kompletnym zestawem sprzętu do technik linowych oraz podstawowym i zapasowym oświetleniem bierzemy ze sobą:

• Folię termiczną NRC.
• Kompletnie wyposażoną apteczkę.
• Zapas żywności zapakowanej np. w worki strunowe (najlepiej, jeśli będzie to coś nie kruszącego się).
• Zapas płynów, najlepiej w wielorazowej butelce, odpornej na uszkodzenia.
• Szkic techniczny, plan i przekrój jaskini oraz jej opis, zabezpieczone przed wilgocią.
• Zegarek do kontrolowania i pilnowania czasu wyjścia.
• Nożyk do awaryjnych sytuacji.
• Zapasowe baterie do czołówek.
• Worki na nieczystości (do odebrania od TPN).
• Zapasowe rękawice gumowe.
• Dodatkowe skarpety.
• Sprzęt na wypadek awaryjnej sytuacji (bloczek, karabinki zakręcane, pętle z taśmy).
• Dodatkowy nożny przyrząd do wychodzenia po linie typu CT Quick Step.

Warto zwiedzać poziemia!

Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że jest to zupełnie inny, nieznany świat. Daje on możliwość przyjrzenia się przeszłości ziemi (poprzez analizę warstw geologicznych), nawiązania trwałych przyjaźni, przeżycia niezwykłej przygody. To prawda, że jaskinie są mroczne i wilgotne, ale są także piękne. Wreszcie: jaskinie są ostatnim miejscem na ziemi, które kryje tajemnice i daje możliwość odkrycia nieznanego. Naprawdę warto ruszyć w głąb ziemi!