Lonża to obok kasku i uprzęży wspinaczkowej jeden z niezbędnych elementów wyposażenia każdej osoby wybierającej się na drogi typu via ferrata. Niby wiadomo, że niepozorny kawałek taśmy/ liny z karabinkami odgrywa kluczową rolę w systemie bezpieczeństwa podczas tego typu turystyki, jednakże stosunkowo wysoka cena (kilkaset zł) co roku zdaje się skłaniać do rozważań czy aby na pewno nie można jej skutecznie zastąpić własnoręcznie skomponowanym zestawem (ze zszywanej pętli i dwóch karabinków), mieszcząc się w oszczędnej "stówce".
Dla osób niecierpliwych streścimy poniższy poradnik od razu: nie da się, ale by argumentacja była rzetelna, wyjaśnimy dokładnie co to jest lonża wspinaczkowa na via ferraty, do czego się jej używa i jaką wybrać, gdy decyzja o zakupie już zapadnie.
Lonża to podstawowy element zapewniający bezpieczeństwo w trakcie przemieszczania się po drogach typu via ferrata. Jej zadaniem jest zatrzymanie i zamortyzowanie upadku po odpadnięciu od skały. Tak oto, w jednym zdaniu, dochodzimy do sedna sprawy – lonża wspinaczkowa na via ferraty ma bowiem spełnić dwa zadania:
Pokonując kotwy na via ferracie należy pamiętać o tym, by zawsze mieć wpięty przynajmniej jeden karabinek. (fot. CT)
Szukając jakiejś analogii z dnia codziennego, można by lonżę porównać do współcześnie stosowanych, samochodowych pasów bezpieczeństwa, wyposażonych w “wybuchowe” napinacze. Tak, jak drobny ładunek pirotechniczny w pojeździe, tak i amortyzator w lonży składa się na całościowy system ochrony, który sprawia, że taśma ma nie tyle utrzymać ciało, co zabezpieczyć je przed groźnymi w skutkach urazami. Lonża wspinaczkowa na via ferraty nie jest więc sprzętem który w jakikolwiek sposób ułatwia przemieszczanie się na trasach, pomaga w kluczowych miejscach czy podnosi nasze umiejętności wspinaczkowe – to środek ochrony indywidualnej w pełnym tego słowa znaczeniu.
W celu ochrony właśnie, każdy model lonży wspinaczkowej jest wyposażony w absorber energii i dwa ramiona z karabinkami, które wpina się do specjalnie przygotowanej stalowej liny, poprowadzonej wzdłuż drogi via ferrata (co jakiś czas przytwierdzonej do skały). Dlaczego dwa? Po to aby co najmniej jeden z karabinków był zawsze wpięty w linę, nawet w trakcie przepinania się pomiędzy kolejnymi fragmentami liny.
Uwaga: Elementy przytwierdzające stalową linę do skały co jakiś czas blokują karabinki przesuwające się wzdłuż liny, zmuszając użytkownika do przepięcia. Absolutnie podstawową zasadą jest zakaz wypinania obydwu karabinków jednocześnie! Przepięcia należy dokonać stopniowo – karabinek, po karabinku, tak, by nieustannie być wpiętym w linę.
W razie upadku, lonża przechwytuje znaczną część energii i wyhamowuje upadek.
Raczej nie bardzo. Warto tu bowiem zwrócić uwagę, że lonża wspinaczkowa na via ferraty jest zabezpieczeniem przed ekstremalnymi sytuacjami. W większości przypadków drogi typu via ferrata pokonuje się bez odpadnięć (tak jak i większość podróży samochodowych pokonuje się bezwypadkowo), a sam lot i jego wyłapanie przez lonżę absolutnie nie należą do przyjemnych doświadczeń. Co więcej, każde odpadnięcie stwarza spore ryzyko “pomniejszych” kontuzji na skutek kontaktu ciała ze skałą. Stąd też ważnym jest, aby prócz inwestycji w sprzęt via ferrata zadbać także o odpowiedni dobór trudności planowanej drogi, tak aby nie przerosła naszych umiejętności i możliwości.
[O tym, jak używać lonży na via ferratach, pisaliśmy w jednym z naszych wcześniejszych artykułów]
Co to jest lonża wspinaczkowa na via ferraty? Do wyjaśnienia tego przyda się prosty schemat budowy wspomnianego sprzętu. Na zdjęciu modelu Salewa Ergo Core. (fot. 8a.pl)
Każda lonża na via ferraty składa się z kilku elementów, które pobieżnie opisaliśmy powyżej. Mogą się one jednak różnić typem, wygodą użytkowania oraz funkcjonalnością. To właśnie od nich zależny jest komfort przemieszczania się wzdłuż stalowych zabezpieczeń.
Niezwykle istotną część lonży stanowi absorber energii. Obecnie absorber energii jest często chowany w pokrowcu, który zabezpiecza go przed łatwym zabrudzeniem czy uszkodzeniem. Z tego powodu osoby początkujące rzadko zwracają na niego większą uwagę, a jest to niezwykle istotny element, pozwalający zapewnić bezpieczeństwo w razie upadku. Jego zadaniem jest odpowiednie przechwycenie dużych ilości energii generowanej w czasie hamowania lotu, aby siła działając na użytkownika nie była zbyt duża. To właśnie absorber stanowi najistotniejszą różnicę pomiędzy “prostszymi” lonżami stabilizującymi, stosowanymi w pracach na wysokości. Właśnie ten element nie daje się “podrobić”, gdy rozważamy poskładanie własnego zestawu na via ferratę i w dużej mierze składa się na cenę lonży wspinaczkowej na via ferraty.
Lonże tego typu wyposażane są najczęściej w jeden z dwóch typów absorberów energii. Pierwszy z nich – płytkowy absorber energii – to stosowane od dawna rozwiązanie, które składa się ze specjalnego metalowego profilu z otworami oraz odpowiednio przeplecionej przez nie liny. W momencie mocniejszego obciążenia lina przesuwa się przez płytkę, pozwalając wytracić większość energii i zamortyzować upadek poprzez tarcie. Drugim typem jest zszywany absorber energii (określany też często jako taśmowy lub rozrywany absorber energii). Składa się on ze specjalnie zszywanej, bardzo wytrzymałej taśmy. W przypadku wyhamowywania poważnego upadku szew ulega rozdarciu, taśma rozwija się odpowiednio, a obciążenie spowodowane upadkiem jest rozkładane.
Niezależnie od typu, każdy absorber należy wymienić po znaczącym upadku. Jak określić czy siła, która zadziała na absorber była na tyle duża, że nadaje się on do wymiany? W przypadku absorberów rozrywanych zastosowano specjalną metkę, której rozdarcie oznacza potrzebę wymiany na nowy egzemplarz. W przypadku absorberów płytkowych należy je wymienić po stwierdzeniu określonego przesunięcia liny, który zależy od danego modelu.
Absorbery taśmowe są więc znacznie łatwiejsze w weryfikacji i gwarantują wymianę tego elementu w odpowiednim momencie. Również ich obsługa jest zdecydowanie łatwiejsza, ponieważ element hamujący jest schowany w zgrabnym pokrowcu, nie plącze się między rękoma, nie haczy o pozostałe elementy wyposażenia itp. Z tego powodu dla osób zaczynających swoją przygodę z via ferratą najczęściej polecane są właśnie absorbery taśmowe.
Kolejnym elementem, który posiada każdy model, są dwa ramiona. W najprostszych produktach wykonuje się je z taśmy o dużej wytrzymałości. W nieco bardziej zaawansowanych lonżach ramiona, oprócz wytrzymałości, charakteryzują się też elastycznością. Dzięki temu można je łatwo naciągnąć podczas przepinania karabinków, a kiedy jesteśmy bliżej stalowej liny, nie plączą się niepotrzebnie między nogami oraz nie utrudniają dostępu do pozostałego sprzętu.
Na długich via ferratach czynność przepinania karabinków będziemy wykonywali setki razy, dlatego warto, aby odbywało się to możliwie płynnie i precyzyjnie. (fot. CT)
Ostatni element, jakim może się różnić konkretny model, to zastosowane karabinki. W lonżach wykorzystuje się specjalnie do nich przeznaczone karabinki typu K, wyposażone w zamek z automatyczną blokadą. Stosowane podwójne zabezpieczenie zapobiega przypadkowemu otwarciu karabinka na przykład w przypadku uderzenia zamkiem o skałę.
Czym charakteryzują się wygodne karabinki na via ferrata? Po pierwsze powinny posiadać duży prześwit, który ułatwi wpięcie karabinka w stalową linę. Po drugie zamek musi być łatwy w obsłudze, aby można go było komfortowo otwierać. Na długich via ferratach czynność przepinania karabinków będziemy wykonywali setki razy, dlatego warto, aby odbywało się to możliwie płynnie i precyzyjnie. Zazwyczaj największy komfort zapewniają karabinki wyposażone w zamek, którego otwarcie odbywa się poprzez ściśnięcie blokady karabinka w dłoni. Popularne są również modele z zamkami, gdzie blokadę przesuwa się palcami. W przypadku częstego użytkowania lonży wspinaczkowych warto zastanowić się nad modelami wyposażonymi w karabinki ze specjalnym wzmocnieniem w miejscu, które jest narażone na najbardziej intensywne tarcie w momencie przesuwania po stalowej linie. Takie rozwiązanie zdecydowanie wydłuża okres użytkowania całej lonży, choć oczywiście podnosi cenę zestawu.
W każdym wypadku odpowiedni sposób mocowania jest dokładnie pokazany w instrukcji danego modelu. Najczęściej lonża jest wyposażona w specjalną pętlę z taśmy, którą mocuje się do łącznika uprzęży czy punktu wpięcia (w zależności od modelu uprzęży, te dedykowane via ferratom czy parkom linowym mają punkt wpinania wyraźniej zaznaczony aniżeli w sportowych modelach wspinaczkowych, zazwyczaj również kolorystycznie) za pomocą specjalnego węzła. Takie połączenie zapewnia optymalne rozłożenie sił działających w trakcie upadku, a także eliminuje dodatkowe elementy łączące i ryzyko ich nieodpowiedniego ustawienia. Czym jest lonża nieprawidłowo zamocowana do uprzęży? Ogromnym niebezpieczeństwem. Dlatego też, niezmiernie ważnym jest aby dokładnie przestudiować instrukcję obsługi, a przed wyruszeniem na trasę upewnić się, że wszyscy uczestnicy wycieczki prawidłowo umocowali sprzęt.
Odpowiednie przymocowanie lonży do uprzęży zabiera dosłownie moment, z doświadczenia wiemy jednak iż schematy rysunkowe wprawić mogą czytelnika instrukcji obsługi w niemałą konsternację. Instrukcję zdjęciową, jak prawidłowo wpiąć lonżę wspinaczkową na via ferraty do uprzęży znajdziesz TUTAJ.
Lonża via ferrata ma ograniczyć do minimum ryzyko, podczas pokonywania “żelaznych dróg”. (fot. La Sportiva)
Wszystkie lonże na via ferraty dopuszczone do sprzedaży i użytkowania w Unii Europejskiej muszą spełniać normę EN 958, która gwarantuje, że całość została odpowiednio przetestowana i certyfikowana. Tylko lonże spełniające tę normę są w stanie zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa. Odpowiednio opracowana i stosowana norma składa się na to czym jest lonża. Warto zauważyć również, że większość lonży posiada określony zakres wagi użytkownika wraz ze sprzętem, w którym może być użytkowana. W przypadku osób zbyt lekkich lub za ciężkich należy zastosować dodatkową formę asekuracji, na przykład za pomocą liny i odpowiedniego przyrządu.
Od sezonu 2017 na rynku pojawiają się lonże spełniające zmodyfikowaną normę EN 958:2016. Zmieniono między innymi warunki testowania lonż na via ferraty, a także wymagania techniczne, jakie muszą spełniać, aby uzyskać odpowiednie oznaczenie. Między innymi obniżono minimalną wagę użytkownika wraz z wyposażeniem do 40 kg oraz zwiększono maksymalną do 120 kg. Pozwoli to na bezpieczne użytkowanie lonży przez większą liczbę osób, w tym również młodszych użytkowników o niższej wadze. Zmniejszeniu uległa również siła działająca na lżejsze osoby w momencie hamowania. Osiągnięto to poprzez wydłużenie dystansu, na jakim absorber może się rozrywać z poprzednio obowiązujących 1,2 m do 2,2 m. Dzięki temu można zapewnić odpowiednie rozłożenie sił zarówno dla osób lżejszych, jak i cięższych. Nowy standard przewiduje również sprawdzanie lonży pod większym obciążeniem, a także testowanie elastycznych ramion na zużycie.
Zmiana założeń ma na celu dodatkową poprawę bezpieczeństwa, a także poszerzenie grupy docelowej, która będzie mogła w pełni bezpiecznie korzystać z tego sprzętu. Oczywiście lonże spełniające dotychczasowe normy pozostają jak najbardziej sprawne i mogą być przez kilkuletni okres przejściowy produkowane i sprzedawane, oferując taki sam poziom bezpieczeństwa jak dotychczas.
Dlaczego sprawdzona lonża wspinaczkowa spełniająca odpowiednie normy jest taka ważna? Odpadnięcie od ściany w czasie pokonywania drogi typu via ferrata może generować niezwykle duże siły, które działają na cały system. Nieodpowiednio wykonane połączenia poszczególnych części mogą prowadzić do łatwego zerwania całości, pomimo dużej wytrzymałości poszczególnych elementów. Tak samo fatalne w skutkach może być użytkowanie niesprawdzonego lub przygotowanego we własnym zakresie absorbera, który nie przejmie wystarczającej ilości energii w razie upadku.
Bezpieczeństwo na trasach via ferrata zapewni jedynie lonża zaprojektowana do tego typu aktywności i spełniająca odpowiednie normy. (fot. Deuter)
Te dwa czynniki sprawiają, że samodzielnie przygotowane lonże nie zapewniają odpowiedniego bezpieczeństwa na drogach typu via ferrata. Tylko lonża zaprojektowana do tego typu aktywności, która spełnia odpowiednie normy, pozwoli poczuć się bezpiecznie w przypadku odpadnięcia. Pamiętajmy również, aby dokładnie sprawdzać stan lonży przed każdym wyjściem. Mocniejsze odpadnięcie naruszające absorber energii, widoczne przetarcia czy inne uszkodzenia to znak, że nadszedł czas na wymianę sprzętu.
Podsumowując, czym jest lonża wspinaczkowa na via ferraty? To jeden z elementów pomagających zachować maksymalne bezpieczeństwo w czasie pokonywania dróg będących już na pograniczu trekkingu i wspinaczki. Trzeba mieć jednak świadomość jej ograniczeń, takich jak na przykład zalecana waga użytkownika. Może się okazać, że w przypadku młodszych oraz lżejszych użytkowników niezbędne będzie zastosowanie dodatkowej asekuracji, która wymaga znajomości odpowiednich technik wspinaczkowych.
