Różnic między rakami, mimo ich prostej budowy, jest całkiem sporo. Podpowiadamy jak dobrać te właściwe – dostosowane do celu wyprawy i naszej aktywności – tak aby zwiększyć własne bezpieczeństwo i nie nadwerężyć budżetu.

W niniejszym artykule przyjrzymy się zarówno rakom turystycznym jak i rakom wspinaczkowym oraz zbierzemy wszystko to, co składa się na różnicę pomiędzy nimi. Omówimy elementy konstrukcyjne i materiałowe, przeznaczenie, sposoby mocowania itp. Wszystko to, byś posiadł (-a) gruntowną wiedzę, która umożliwi Ci wybór modelu w sam raz dla Ciebie. A więc jakie raki w góry?

Sztywność raków

Raki sztywne być muszą i basta! Czasem trochę bardziej, z rzadka nieco mniej, ale podział nie przebiega od poziomu “miękkie” (takowe nie istnieją, chyba że dołączymy tu niecertyfikowane “raczki”, stworzone do spacerów po zaśnieżonych ścieżkach) lecz ogranicza się do pozycji półsztywne i sztywne.

Raki półsztywne 

Będą dobrze sprawdzały się na rozległych polach śnieżnych oraz lodowcach. Umożliwiają one w miarę elastyczną pracę podczas pokonywania pieszo dłuższych tras, głównie w klasycznych butach górskich (istnieje również możliwość zastosowania ich na mocniej usztywnionym bucie wspinaczkowym czy wręcz “skorupie”). Dla szerokich zastosowań okołoalpejskich raki półsztywne są najlepsze. Najczęściej posiadają one łącznik przegubowy, a niektórzy producenci oferują nawet łączniki wykonane z elastycznej blachy, choć jest to raczej wyróżnik niż konieczny standard.

Raki sztywne

Zapewniają solidną i mocną podstawę, wymaganą przy wspinaczce w dużym nastromieniu, na przednich zębach. Najlepiej współpracują z butami górskimi o bardzo sztywnej podeszwie, dlatego też najczęściej są to raki techniczne – do wspinaczki lodowej, mikstowej i drytoolingu (choć nie tylko). Możemy tu wyróżnić dwie podkategorie:

• Raki z łącznikiem
  Klasyczna konstrukcja modułowa (osobna część tylna i przednia) połączona łącznikiem, który uniemożliwia lub znacząco ogranicza ruch modułów w płaszczyźnie góra/dół. Znajdziemy tu: raki do turystyki lodowcowej, wysokogórskiej – na klasyczne, długie drogi alpejskie z elementami wspinaczki, a także raki techniczne – do wspinaczki lodowej mikstowej i drytoolingu;
• Raki w pełni sztywne
  Rak tworzy tu niejako jednolitą całość – platformę. Obecnie takie wersje są rzadziej spotykane. Jeśli już mamy z nimi do czynienia, to zwykle są to raki techniczne.

Ważna uwaga!

Zastanawiając się nad tym, jakie raki w góry, należy mieć też na uwadze inną kwestię. Równie istotny jest dobór odpowiedniego obuwia. Nie można stosować butów o zbyt miękkiej podeszwie i cholewce (cholewka również decyduje o sztywności całego buta), nawet jeśli pozornie nie widzimy przeszkód, aby raki na takim obuwiu zamocować. Żadne raki półsztywne nie oferują tak elastycznej pracy jak guma! W konsekwencji łącznik spajający przedni i tylny panel raka może ulec zniszczeniu, co stanowić będzie nie tyle “niedogodność”, co duże zagrożenie.

Materiał

• Raki stalowe
  Sprzęt wykonany z tego materiału gwarantuje bardzo dużą wytrzymałość i odporność na zużycie. Nic więc dziwnego, że raki stalowe polecane są wszystkim, którzy planują trasy w stromym terenie oraz w zmrożonym śniegu i lodzie. Dużo wolniej, w porównaniu z aluminiowymi odpowiednikami, będą się też zużywać w terenie kamienistym.
• Raki aluminiowe
  Charakteryzują się bardzo niską wagą i stanowią doskonały wybór na drogi o niezbyt dużym nachyleniu, gdzie nie ma konieczności używania raków w terenie kamienistym/skalnym (lub będą to sporadyczne sytuacje). Trzeba o tym pamiętać, gdyż kamienie mogą powodować bardzo szybkie zużywanie się, a nawet wyginanie zębów.

System mocowania

Jakie raki w góry? Na pewno spotkasz się z podziałem, w którym występują trzy kategorie: raki koszykowe, raki automatyczne i raki półautomatyczne. To podstawowa klasyfikacja. Wszelkie inne sposoby zaszufladkowania modeli raków służą jedynie wyodrębnieniu odmian powyższych systemów. Co zatem mamy do wyboru?

Raki koszykowe

Jest to podstawowy i najbardziej uniwersalny sposób mocowania raków. Powstał w wyniku ewolucji wiązań paskowych. W takich rakach z przodu i z tyłu umieszczone są specjalne koszyki, które trzymają przód buta i piętę wraz z kostką. Niewątpliwą ich zaletą jest to, że raki z tym systemem mocowania nie wymagają żadnych specjalnych wycięć w podeszwie. Dzięki temu raki koszykowe są wybierane przez zdecydowaną większość turystów wychodzących zimą w góry. Pasują na wiele modeli butów, przeznaczonych do użytkowania w górach w warunkach zimowych (tutaj znajdziesz przykłady butów do raków koszykowych).

[Tematowi jak wybrać buty trekkingowe do raków koszykowych poświęciliśmy jeden z naszych poradników]

Minusy tego rozwiązania? Po pierwsze dosyć czasochłonny sposób zakładania. Po drugie fakt, iż paski oplatające kostkę oraz łączące koszyk tylny z przednim trzeba w trakcie wyjścia dość mocno ściągnąć lub dociągać.

Raki automatyczne

Jest to najprostszy i najszybszy system mocowania raków. Specjalny pałąk, znajdujący się z przodu, umieszcza się w odpowiednim wycięciu w podeszwie buta. W tylnej części – na podobnym pałąku – zamontowana jest dźwignia/zapadka, która zatrzaskuje się na wycięciu podeszwy tuż pod piętą. Ponieważ połączenie takie uchodzi za najmocniejsze i najpewniejsze, głównie na nim bazują modele do wspinaczki lodowej, mikstowej oraz drytoolingu (chociaż nie tylko one).

Raki automatyczne wymagają specjalnego obuwia. Musi być ono odpowiednio usztywnione, gdyż najmniejsza elastyczność podeszwy spowodowałaby “wyskoczenie” pałąków. Buty dostosowane do automatów najłatwiej rozpoznać właśnie po specjalnych i charakterystycznych wycięciach z przodu i z tyłu podeszwy. Ale nie o “rowki” tylko tu chodzi – cała konstrukcja buta musi być sztywna w stopniu, uniemożliwiającym wypinanie się raków.

Raki półautomatyczne

Jest to połączenie wyżej wspomnianych systemów. Z przodu umieszczony jest koszyk, natomiast z tyłu – dźwignia-zapadka. Zastosowanie tego typu raków z odpowiednimi butami do raków półautomatycznych jest kompromisem dla użytkowników, którzy pragną uprawiać bardziej zaawansowaną turystykę, jednak bez konieczności używania najsztywniejszych (i zazwyczaj też najdroższych) modeli butów. Raki półautomatyczne to raki szybkie w zakładaniu, bardzo uniwersalne, lepiej dopasowane do buta.

[Więcej informacji na ten temat znajdziecie w artykule o butach pod raki półautomatyczne i automatyczne]

Ustawienie zębów atakujących

Cechą różniącą poszczególne modele raków jest również sposób ustawienia przednich zębów atakujących. Można je spotkać w dwóch konfiguracjach:

• Poziomej
  Konfiguracja służąca do pokonywania dłuższych tras w zmrożonym śniegu, lodzie oraz do wspinaczki (za wyjątkiem wspinaczki w twardym lodzie). Poziome osadzenie zębów sprawia, że raki lepiej utrzymują się w miękkim podłożu (śniegu, miękkim lodzie), jako że na powierzchnię działa nieco większa płaszczyzna zęba.
• Pionowej
  Konfiguracja stosowana z reguły w rakach przeznaczonych do wspinaczki w twardym lodzie, mikście i do drytoolingu. Pionowa orientacja zębów z jednej strony umożliwia łatwiejszą penetrację twardego lodu, z drugiej zapewnia dużo większą sztywność i wytrzymałość podczas opierania się na nich (zęby te na ogół wykonane są z kutej na gorąco stali). Obecnie nadaje się im profil „T” zwężający się ku przodowi – umożliwia to zachowanie właściwości penetrujących, a także pozwala przejąć nieco właściwości zębów poziomych (większa powierzchnia górnej części profilu umożliwia wspinaczkę w miękkim podłożu).

Jakie raki w góry ze względu na przeznaczenie?

A więc jakie raki w góry? Biorąc pod uwagę powyższe podziały, spróbujmy dokonać podsumowania i podzielić raki pod kątem ich przeznaczenia.

Turystyka kwalifikowana (marsz po twardym podłożu w stromym terenie)

Najlepiej sprawdzą się raki stalowe, 12-sto zębne, półsztywne. Będą one mniej wrażliwe na zmianę podłoża (mowa o przejściach ze śniegu w skałę lub lód). Ich elastyczność zapewni względny komfort podczas dłuższych marszów. Można rozważać również zakup modeli, w których zredukowano liczbę zębów do 10. Ten zabieg pozwala na ograniczenie wagi. Z dużą rozwagą do takiej oszczędności winni podejść właściciele butów o większych rozmiarach. Często takie raki mają nieco krótsze moduły (przedni i tylni) aniżeli modele z 12 zębami, a co za tym idzie, przy długiej podeszwie (powiedzmy powyżej nr 44) rozłożenie 10 zębów przestaje być optymalne – w okolicy śródstopia powstać może pusta, pozbawiona zębów przestrzeń o ułomnej przyczepności.

Alpinizm (klasyczny oraz wyczynowy)

Tu najlepiej sprawdzą się raki 12-sto zębne – sztywne (można także użyć półsztywnych, ale w takim przypadku buty nie powinny być zbyt miękkie). Raki dwunastozębne pozwalają na podparcie się podczas wspinaczki techniką frontalną. W alpinizmie klasycznym najczęściej stosuje się zęby przednie umieszczone poziomo, podczas gdy w wyczynowym – zęby pionowe o profilu „T”.

Alpinizm (a także bardzo często w skituringu) preferuje raki 12-sto zębne, wykonane ze stopów lekkich. W górach lodowcowych bardzo często spotkać można trasy o małym nachyleniu, praktycznie pozbawione odcinków skalnych/mikstowych. To sprawia, że raki aluminiowe są ciekawą alternatywą, jako że pozwalają na redukcję wagi sprzętu, który ze względu na charakter tego sportu, większość czasu spędzi jednak w bagażu (raki noszone są “awaryjnie” lub na ostatnie metry podejścia).

Wspinaczka lodowa, mikstowa, drytooling

Tu zdecydowanie zaleca się używanie raków sztywnych, stalowych, z zębami atakującymi umieszczonymi pionowo. Raki te zapewnić muszą mocne i stabilne oparcie podczas wspinaczki (należy oczywiście pamiętać także o odpowiednim obuwiu!). O ile we wcześniejszych dwóch kategoriach kwestia sposobu mocowania to sprawa drugorzędna i wybór zależy od posiadanego obuwia (czy jest to but klasyczny, przeznaczony pod raki automatyczne lub półautomatyczne), o tyle w tej kategorii zaleca się stosowanie wyłącznie raków automatycznych.

W tym przypadku ilość zębów może być różna i waha się od 11 (mono-point – jeden ząb atakujący; konfiguracja spotykana najczęściej w drytoolingu i we wspinaniu w twardym lodzie), do 14 (bi-point – konfiguracja z dodatkową parą zębów umieszczoną w przedniej części dla zapewnienia efektywniejszego podparcia podczas wspinaczki frontalnej). W przeszłości spotykało się wersje, w których w tylnej części dodawane były ostrogi. Wszystko zmieniło się wraz z wprowadzeniem zakazu ich używania podczas zawodów. Fakt, że przejścia z ostrogami nie są dziś uważane za sportowe, zasadniczo wpłynął na zmniejszenie ich popularności.

Regulacja raków

Przed użyciem raków należy upewnić się, że są one odpowiednio wyregulowane pod obuwie, z którym będą używane. Przednie zęby powinny wystawać około 2 – 2,5 cm przed czubkiem buta. Odpowiednio wyregulowane raki powinny się trzymać na podeszwie nawet bez „wiązania”, jednakże nie znaczy to, że można je tak pozostawić. Bezwzględnie muszą być zabezpieczone przed zsunięciem się, a przede wszystkim przed całkowitym odpadnięciem. Nigdy, przenigdy nie wolno rozginać elementów raków! Jeśli nie pasują one do Twojego obuwia, wybierz inny model raków. Gdy inne raki także nie pasują – kup nowe buty. Dlaczego? Rozginanie (nawet takie “leciutkie”) hartowanego materiału niechybnie skończy się jego pęknięciem!

O czym jeszcze pamiętać?

Jeśli zdecydowałaś już, jakie raki w góry, pora pomyśleć o sprawach dotyczących samego użytkowania. O czym pamiętać, by było bezpiecznie, a nowy sprzęt długo służył? Oto kilka podpowiedzi.

Zasady bezpiecznego korzystanie z raków

• Przed każdym użyciem należy upewnić się, że wszystkie ewentualne śrubki są dokręcone, nity nienaruszone, a klamry i paski nie noszą śladów uszkodzeń czy zużycia.
• Należy upewnić się, że pałąki czy też koszyki nie są odkształcone i nadal pasują do profilu buta.
• Staraj się zakładać raki na płaskim terenie – jest to dużo łatwiejsze, niż robienie tego na stromym stoku. Pamiętaj, iż zawsze lepiej raki założyć za wcześnie, niż za późno…
• Zalecane jest używanie raków razem z podkładkami przeciwśnieżnymi. Zapobiegają one gromadzeniu się śniegu pod podeszwą. Przy ich braku, śnieg zgromadzony pod podeszwą zbija się w jednolita masę. Sprawia to, że zęby raków nie dotykają śniegu i tym samym najzwyczajniej w świecie nie działają. Podkładki (określane również jako antiboty, antisnowy) znacząco podnoszą bezpieczeństwo!
• Jeżeli podczas noszenia raków, używana jest także lina – należy dbać o to, by nie plątała się ona pod nogami, nie ocierała się o zęby raków oraz – co najważniejsze – by na niej nie stanąć! Może to spowodować poważne uszkodzenia liny, które niekoniecznie będą widoczne gołym okiem.

Wskazówki dotyczące użytkowania raków

• Przed schowaniem raków upewnij się, że są one suche. Zapobiegnie to powstawaniu korozji. Jeśli nie posiadasz pokrowca dedykowanego rakom (przepuszczającego wilgoć lub wręcz posiadającego otwory wentylacyjne siatkę) nie zastępuj go plastikowym workiem.
• Aby ograniczyć do minimum ryzyko rdzewienia raków, należy je czyścić i dokładnie suszyć po każdym użyciu. Można także pokryć je cienką warstwą środka antykorozyjnego.
• Przy częstym używaniu, zęby raków mogą się stępić. Jeżeli tak się stanie, warto je naostrzyć przy pomocy ręcznego pilnika. Ważne: by nie używać do tego szlifierki! Wytworzone podczas ostrzenia ciepło może rozhartować i osłabić materiał, z którego raki są wykonane!
• Zęby raków mogą uszkodzić odzież, plecak lub spowodować skaleczenia, dlatego też zaleca się transportowanie raków w specjalnych pokrowcach lub po zabezpieczeniu zębów gumowmi nakładkami. Pokrowiec może okazać się o tyle lepszy, że często umożliwia też transport innego sprzętu (np. śrub lodowych).

Dobierz właściwy rodzaj raków do górskiej aktywności. Pomoże Ci w tym nasz specjalistyczny poradnik o wyborze raków w góry.