Biwakowanie zimą, choć daje dużo frajdy, wiąże się niemal zawsze z wydłużonym oczekiwaniem na posiłek. W chłodniejszych miesiącach warto jednak dostarczać organizmowi więcej kalorii. Gdy panuje mróz, konieczne jest też uzupełnianie braków wody, którą tracimy, oddychając suchym, mroźnym powietrzem.
I tu zawsze pojawiał się kłopot: zanim uda się zagotować menażkę wody na zwykłej maszynce, upływa dużo czasu. Ciepło płomienia jest rozpraszane na boki i tylko jego część bezpośrednio ogrzewa dno naczynia. Z tym samym zjawiskiem mamy do czynienia gotując na wietrze. Nawet słabe podmuchy wystarczą, by płomień „latał” na wszystkie strony. Gotowanie na wietrze oraz w zimny dzień wiąże się z większymi, niż zazwyczaj, stratami paliwa. Czy można temu zapobiec? Częściowo tak. Istnieje kilka rozwiązań, które producenci kuchenek turystycznych wdrażają do swoich urządzeń. W tym artykule podpowiem Ci, jak gotować wydajniej podczas zimowej wędrówki.
Zacznijmy od pomysłu, na który jako pierwsi prawdopodobnie wpadli projektanci kuchenek marki Jetboil. Ich cel był dwojaki:
Udało się to dzięki połączeniu menażki i kuchenki w zwartą całość. W urządzeniach Jetboil (np. Jetboil MicroMo albo Jetboil Minimo) naczynie wyposażone w wymiennik ciepła (radiator), zostało zamocowane na samym palniku. Płomień jest przez to osłonięty przed podmuchami wiatru, a wymiennik ciepła „zbiera” jego energię i przekazuje do góry. Tym samym nie pozwala jej rozpraszać się na boki.
[Po więcej informacji o tym patencie odsyłam do innego z moich artykułów. Tam też wyjaśniam, czym różnią się poszczególne modele kuchenek Jetboil]
Braćmi systemu Jetboil są zintegrowane zestawy do gotowania Lite oraz Lite Plus, stworzone przez szwedzkiego Primusa. Tu także kuchenkę i naczynie połączono w jedno, a płomień schowany jest wewnątrz radiatora, przekazującego ciepło do dna menażki. W naczyniach Primusa ekran chroniący przed wiatrem posiada niewielkie otwory, co oznacza, że jest w minimalnym stopniu podatny na wiatr. O ile Jetboil oferuje jednak wybór menażek w kilku pojemnościach, zestaw Primusa zawiera naczynie wyłącznie półlitrowe.
Innym zestawem, również wyposażonym w bardzo dobrą osłonę, jest Kovea Alpine Pot Wide. Model ten jest większy (1,1 litra w menażce to odpowiednia pojemność nawet dla 2 osób) i bardziej komfortowy – szerokie naczynie pozwala wygodnie jeść prosto z wnętrza.
[Kuchence Kovea Alpine Pot Wide poświęcony był artykuł Piotra Czmocha]
Do najbardziej zaawansowanych kuchenek o podobnej konstrukcji, należą produkty z rodziny Windburner, oferowane przez firmę MSR (np. MSR Windburner Personal Stove System 1.0 l). Mają one szczelną, niemal kompletnie wiatroodporną obudowę. Co ciekawe, posiadając palnik Windburner, można zaopatrzyć się w duże naczynie o pojemności 1,8 l (MSR Windburner Accessory Pot 1.8), które pozwoli ugotować posiłek dla 2 – 3 osób.
Jeśli zajrzysz do wnętrza kuchenek MSR, nie znajdziesz tam palnika dającego otwarty płomień, ale rodzaj szerokiej „siatki”, rozpraszającej ogień na całej powierzchni. W efekcie gotowanie wody jest także szybsze, niż gdy posługujesz się klasycznym zestawem palnik + menażka.
Ciekawie prezentuje się też oferta systemów z rodziny MSR Reactor. Nazwa wydaje się obiecywać technologie niemal nuklearną i faktycznie – testy użytkowników pokazują, że dzięki swojej zamkniętej konstrukcji, kuchenki te gotują niezwykle szybko. W Reactorze zastosowano te same patent, co w opisanym wyżej Windburnerze – zamknięty wymiennik, przekazujący ciepło do naczynia, a także palnik w formie siatki rozpraszającej ciepło.
Gdyby bliżej przyjrzeć się klasycznym palnikom, okaże się, że dla naczynia źródłem ogrzewania są unoszące się gazy, powstające w wyniku spalania mieszanki propan-butan. W Reactorze, ciepło dostarczane jest jednak nie tylko przez sam płomień, ale również przez rozgrzewającą się, metalową siatkę. Mówiąc językiem ciut bardziej naukowym: klasyczny palnik podgrzewa Twój posiłek ciepłem konwekcyjnym. Reactor do ciepła konwekcyjnego dokłada także promieniowanie cieplne, pochodzące z rozżarzonej siatki.
To połączenie sprawia, że Reactor oferuje wyjątkowo wysoką „transmisję ciepła” z palnika do naczynia. Jest najlepszy, gdy trzeba błyskawicznie roztopić śnieg i podgrzać porcję wody. Jeśli za kryterium przyjmiesz zużycie paliwa i odporność na wiatr, być może jest to najbardziej wydajna kuchenka na świecie. Wiem, że to bardzo odważne stwierdzenie, ale świadczą o tym testy przeprowadzane przez użytkowników.
Takie osiągi mają jednak swoją cenę. Zestaw MSR Reactor jest cięższy niż klasyczna kombinacja kuchenki i przypadkowej menażki. Nie jest to jednak maszynka na łatwą wędrówkę – polecałbym ją wyłącznie fanom zimowych przygód na bardzo silne mrozy, a także wspinaczom i alpinistom, którzy planują dłuższe wyjścia w niskich temperaturach i na dużej wysokości.
A co, gdy nie chcesz dźwigać całego zestawu do gotowania? Gdy masz już kuchenkę, z której jesteś zadowolony (-a) i szukasz po prostu patentu na przyspieszenie gotowania?
Jedną z możliwości jest zastosowanie menażki z radiatorem. Tak, to patent podobny do tego stosowanego w kuchenkach Jetboil, jednak znacznie prostszy. Do dna klasycznej menażki także można doczepić niewielki pierścień z cienkiej, karbowanej blachy aluminiowej, otrzymując tym samym wymiennik ciepła. Naczynie tego rodzaju będzie pasować do większości kuchenek na rynku (a nie tylko do wyrobów tego samego producenta). Garnki z zamontowanym radiatorem znajdziemy w ofercie wielu marek outdoorowych. Przykłady: Esbit Radiator 2,35 l lub Jetboil Cooking Pot.
Wspomniane rozwiązanie nie zapewni idealnej osłony przed wiatrem, jednak wyraźnie poprawi wydajność gotowania, co wpływa na mniejsze zużycie paliwa. Z tego typu menażki korzystałem podczas trekkingów w Himalajach czy Karakorum i w trakcie kilkutygodniowego, zimowego przejścia Karpat słowackich. Patent ten, w połączeniu z minimalistyczną maszynką MSR Pocket Rocket, pozwalał znacząco skrócić czas oczekiwania na posiłek.
Innym pomysłem na zwiększenie wydajności gotowania może być użycie ekranów/osłon, takich jak Primus Windscreen and Heat Reflector Set czy Optimus Windfoil. Ich rola jest dwojaka:
Jest to rozwiązanie niekoniecznie najlepsze, ale najprostsze i najlżejsze. Niewielka osłona wykonana z cienkiego arkusza aluminium, niekiedy waży mniej niż 50 g, a rozstawiona dokoła palnika, skutecznie go osłania. Przy jej zakupie warto zwrócić uwagę czy rozmiarami pasuje do naczynia. Zazwyczaj tak będzie, jednak w przypadku bardzo dużych menażek (powyżej 2,5 litra) możesz potrzebować dłuższej wersji.
Ważna uwaga: stosując kuchenki nakręcane na kartusz gazowy nie wolno ich ściśle zamykać w takiej osłonie. Gotując, musisz upewnić się, że urządzenie posiada stały dopływ (i odpływ) powietrza. Kompletne zamknięcie płomienia w osłonie może spowodować niepełne spalanie gazu, a w konsekwencji emisję trującego tlenku węgla. Może także doprowadzić do ryzykownego nagrzania się kartusza.
Takie składane ekrany z aluminium nie są jedyna opcją. Do niektórych kuchenek (np. Primus Express Stove Set) doczepione są sztywne osłony blokujące wiatr.
Ostatnim z patentów poprawiających wydajność, jest wbudowana w kuchenkę osłona, otaczająca płomień. Przykładem urządzenia, w którym zastosowanie znalazło takie, bardzo proste rozwiązanie, może być model Kovea Scorpion. Wklęsła, przypominająca niewielką miseczkę osłona, zatrzymuje lżejsze podmuchy wiatru i działa jak reflektor, odbijający ciepło. Nie jest na pewno tak skuteczna, jak opisane wyżej patenty, ale z pewnością najlżejsza.
Na które z powyższych zastosowań się zdecydować? Jak zwykle zależy to od ambicji. Alpinistom i osobom topiącym podcza wypraw większe ilości śniegu, by uzyskać wodę, doskonale przysłużą się kuchenki takie jak: MSR Reactor lub Windburner. Taki właśnie sprzęt poleciłbym miłośnikom „twardej”, zimowej przygody.
Podczas klasycznego trekkingu zimą i latem wygodnym rozwiązaniem może okazać się zintegrowany system marki Jetboil lub menażka z radiatorem połączona z klasycznym palnikiem.
Fani lekkości wybiorą prawdopodobnie składane osłony, które nie ważą niemal nic i zmieszczą się nawet w najbardziej wypchanym plecaku.
