Niejednokrotnie spotykam się z pytaniem: jak zacząć przygodę ze wspinaniem w górach? Wzrost popularności wspinaczki w naszym kraju jest szczególnie zauważalny na sztucznych ścianach wspinaczkowych, których z każdym rokiem przybywa. Wyraźnie też widać wzrost zainteresowania wspinaniem w skałach, między innymi na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, gdzie w pogodne weekendy można spotkać prawdziwe tłumy. Jednak tylko nieliczna część z tych osób zacznie wspinać się w Tatrach.

Istnieje stereotypowa opinia, iż taternicy to zamknięte, hermetyczne środowisko i trudno do niego dotrzeć. Nic bardziej mylnego! Oczywiście droga do tego, aby zostać taternikiem nie jest szybka ani łatwa, a wiedzie poprzez szereg szkoleń a jej zwieńczeniem jest kurs taternicki. Ponadto z pewnością będzie od was wymagać cierpliwości, ale też nakładów finansowych. Niemniej jednak, bez wątpienia warto tę drogę pokonać by uzyskać specjalistyczne przygotowanie i spełnić warunki wymagane przez Dyrekcję Tatrzańskiego Parku Narodowego do poruszania się poza szlakami – oczywiście z wyjątkiem rejonów zamkniętych i rezerwatów ścisłych (zarządzenie w sprawie uprawiania taternictwa na terenie TPN-u).  Pozostaje pytanie: jak uzyskać to przygotowanie – zdobyć odpowiednią wiedzę i stosowne doświadczenie. 

Kurs taternicki – którędy droga?

Jest kilka wariantów szkoleń. Od czego zacząć? Najlepiej jest się udać do jednego z ok. 80 Klubów Alpinistycznych zrzeszonych w Polskim Związku Alpinizmu. Listę klubów można znaleźć na stronie Polskiego Związku Alpinizmu. Tam z całą pewnością zostaniemy tak pokierowani, aby na wiosnę ukończyć kurs skałkowy, a następnie latem- kurs tatrzański, co pozwoli nam zostać samodzielnym taternikiem.

Warunkiem uzyskania Karty Wspinacza i Karty Taternika jest ukończenie z wynikiem pozytywnym, popartym pisemnym zaświadczeniem, szkolenia podstawowego i szkolenia taternickiego (wg programów szkoleniowych PZA), prowadzonego przez licencjonowanego instruktora PZA. Następnie wypełnienie testu opracowanego przez Komisję Szkolenia PZA i uzyskanie pozytywnej oceny. Według aktualnych przepisów w tej chwili Karta Taternika nie jest już wymagana (wyjątek stanowi taternictwo jaskiniowe – tu nadal obowiązuje). Możemy więc zaliczyć kurs taternicki, ale nie podchodzić do egzaminów i nie otrzymać karty. Co więcej, nawet sam kurs nie jest obowiązkowy. Ale jest w zasadzie jedyną drogą do uzyskania niezbędnej wiedzy i specjalistycznych umiejętności. Warto dodać, że Karta Taternika może się nam przydać na Słowacji. Podsumowując: samej Karty Taternika nie musimy już posiadać, ale ukończenie kursu, który pozwoli nam ją zdobyć wydaje się konieczne i bezdyskusyjne. 

Struktura szkoleń PZA

Tak wygląda struktura letniego szkolenia wspinaczkowego w Polskim Związku Alpinizmu:

• Program kursu wspinaczki na sztucznej ścianie
• Program kursu wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych
• Program kursu wspinania skalnej na własnej asekuracji
• Program pełnego kursu wspinaczki skalnej
• program kursu wspinaczki skalnej wielowyciągowej po drogach ubezpieczonych
• Program kursu taternickiego

Tak zaś struktura zimowego szkolenia wspinaczkowego PZA:

• Program zimowego kursu wspinaczkowego
• Program zimowego kursu turystyki wysokogórskiej stopnia I (podstawowy)
• Program zimowego kursu turystyki wysokogórskiej II stopnia (zaawansowany)

Jak wynika z powyższego schematu, oferta szkoleń jest całkiem szeroka i daje różne możliwości. Przykładowo: mając wcześniej ukończony kurs wspinaczki na sztucznej ścianie, możemy kontynuować swą górską edukację poprzez kurs wspinaczki skalnej po drogach ubezpieczonych, a dalej kurs wspinaczki na własnej asekuracji, aby uzyskać Kartę Wspinacza, która otwiera drogę do odbycia szkolenia w Tatrach (kurs taternicki) i uzyskania Karty Taternika. Ostatnim etapem szkolenia, dla tych, którzy mają w planach wspinać się zimą w Tatrach, jest zimowy kurs wspinaczkowy.

Dlaczego wspinać się w górach?

Wspinanie się w górach zmienia życie, prowadzi na inny poziom dojrzałości i mądrości. Obcowanie z górami jest fantastyczną okazją do lepszego, głębszego poznania otaczającego nas świata, jaki i samych siebie. Alpinizm jest doskonałą przygodą i w moim przekonaniu daje możliwość najbardziej intymnego obcowania z górami.

W całości podzielam pogląd Wojtka Kurtyki, który powiedział:

„Góry są przede wszystkim miejscem szczególnym, gdyż jako środowisko stanowią zagęszczenie wszelkich przyrodniczych zjawisk i form. Są niejako koncentracją prawdy o przyrodzie, albo wręcz jej kwintesencją. […] Góry są zatem miejscem, gdzie przyrodę tej planety doświadczamy najzupełniej. Dlatego sam pobyt w górach może stać się wielkim odkryciem.” 

Kurs taternicki – zasady uczestnictwa

Program szkolenia w Centralnym Ośrodku Szkolenia (COS) Polskiego Związku Alpinizmu, jak można przeczytać na stronie internetowej PZA, wygląda następująco:

Cel kursu taternickiego
Celem kursu jest kompleksowe szkolenie wspinaczkowe od podstaw do wspinaczek tatrzańskich w jednym cyklu. Przygotowuje do samodzielnego i bezpiecznego uprawiania wspinaczki w górach pozbawionych pokrywy śnieżnej. Ukończenie kursu i zdanie egzaminu uprawnia do otrzymania Karty Taternika. Osoby niepełnoletnie mogą być szkolone po uzyskaniu pisemnej zgody podpisanej przez rodziców (prawnych opiekunów). W kursie mogą uczestniczyć osoby posiadające świadectwo ukończenia podstawowego kursu skałkowego, lub kursu wspinaczki na własnej asekuracji w skałach, które są zgodne z programem PZA i były prowadzone przez licencjonowanych instruktorów PZA.

Forma zajęć
Kurs składa się z wykładów, zajęć praktycznych i wspinaczek. Program realizowany jest w skałkach i w górach (podział czasu według decyzji instruktora). Przynajmniej połowa wspinaczek górskich musi odbywać się w Tatrach, a pozostałe mogą być zrealizowane w innym rejonie o charakterze wysokogórskim. Zajęcia z autoratownictwa mogą odbywać się w terenie skałkowym.

Czas trwania
Kurs taternicki powinien obejmować przynajmniej 10 dni zajęć w terenie (w tym 9 dni wspinaczkowych w górach).

Ilość szkolonych
Na jednego instruktora powinno przypadać maksymalnie do trzech osób.

Prowadzący
Zajęcia prowadzone są przez licencjonowanych instruktorów PZA – taternictwa i alpinizmu.

Absolwent otrzymuje zaświadczenie o ukończeniu kursu zgodnie z programem PZA, podpisane przez instruktora oraz kierownika kursu (jeśli kurs był organizowany przez klub lub szkołę wspinaczkową). Warunkiem zaliczenia kursu jest opanowanie wymienionych w programie umiejętności praktycznych. Organizator ma obowiązek wręczyć każdemu uczestnikowi program kursu.

Tematy zajęć teoretycznych kursu taternickiego

1. Sprzęt i wyposażenie wspinacza

• demonstracja i zapoznanie z działaniem całości sprzętu do wspinaczki letniej oraz innych elementów wyposażenia, zakres zastosowań, wady i zalety poszczególnych elementów.
• skład apteczki wspinaczkowej

2. Asekuracja

• teoria asekuracji – różne rodzaje asekuracji, siły działające w układzie asekuracyjnym;
• obsługa przyrządów asekuracyjnych, zachowanie na stanowisku;
• stanowiska – budowa różnych typów stanowisk, stanowiska dolne, górne i pośrednie;
• prowadzenie wyciągu – taktyka prowadzenia wyciągu, prowadzenie jedno- i dwutorowe, łączność w zespole, specyfika prowadzenia w terenie kruchym, prowadzenie na trawersach, asekuracja w zejściu;

3. Taktyka

• niebezpieczeństwa gór – z naciskiem na występujące latem, zachowanie się w sytuacjach awaryjnych związanych z załamaniami pogody; 
• strategia i taktyka: planowanie sezonu wspinaczkowego, wybór celów i dróg; zaplanowanie drogi podejścia, wariantów drogi, wycofów, drogi powrotu; dobór partnera; dobór sprzętu, wyposażenia, biwak planowany i nieplanowany. 

4. Topografia i orientacja w terenie górskim

• orientacja w górach – metody nawigacji w górach z wykorzystaniem mapy, kompasu i GPS;
• przewodniki i korzystanie z nich – główne typy przewodników, korzystanie ze schematów i opisów dróg
• topografia szczegółowa rejonu działania – piętra doliny, drogi podejść i zejść, przebieg ważniejszych dróg wspinaczkowych w ścianach i sposoby wycofania się z nich;
• najważniejsze rejony wspinaczkowe Tatr Polskich i Słowackich – ogólne omówienie ich charakterystyki z uwzględnieniem bazy noclegowej i szlaków turystycznych.

5. Etyka, przepisy, historia

• zasady etyczne obowiązujące w gronie ludzi gór;
• informacja o przepisach, zwyczajach regulujące zasady aktywności w rejonach wspinaczkowych;
• historia alpinizmu i taternictwa – opcjonalnie.

Zajęcia praktyczne kursu taternickiego 

• Asekuracja przez ciało;
• Posługiwanie się w terenie materiałami topograficznymi, sporządzanie schematów dróg;
• Operacje linowe i autoratownictwo:
• Zjazdy – budowa stanowisk zjazdowych, różne sposoby zjazdu i asekuracji w zjeździe, przejazd przez węzeł; czynności przy wykonywaniu serii zjazdów,
• Podchodzenie po linie – sytuacje wymagające podejścia po linie; 
• Autoratownictwo w wypadkach związanych z odpadnięciem – metody uwalniania się asekurującego od ciężaru wiszącego partnera (przeniesienie ciężaru na stanowisko), sposoby dotarcia do poszkodowanego, metody opuszczania i zjazdu z rannym (w tym opuszczanie na połączonych linach), metody podciągania partnera (metoda U, flaszencug lub przeciwwaga), oraz sposoby wzywania pomocy i zachowanie się podczas akcji ratunkowej, technika A0 (opcjonalnie). 
• Wbijanie, wybijanie i dobijanie haków.

Wspinaczki

Podczas kursu taternickiego wymagane jest minimum 10 dni zajęć terenowych (w tym przynajmniej 9 dni wspinaczkowych w terenie górskim). W górach zrealizowane mają być następujące punkty programu:

• droga prowadząca granią;
• droga prowadząca kominem;
• droga prowadząca otwartą ścianą;
• droga wspinaczkowa z elementami asekuracji w zejściu;
• droga z fragmentem asekuracji lotnej
• droga prowadzona filarem, żebrem
• droga z asekuracją w trawersie
• minimum 2 drogi co najmniej 10 wyciągowe z włączeniem łańcuchówek;
• poznawanie wycofów ze ścian;
• wycofywanie się ze ściany serią zjazdów w ilości umożliwiającej przećwiczenie głównych metod zjazdu (przyrząd wysoki i niski, zjazd z liną „zworowaną”, zjazd z liną uszkodzoną); zalecany zjazd ze stanowiska samodzielnie skonstruowanego przez kursantów w oparciu o stałe punkty;
• wspinaczka na szczyt leżący poza otoczeniem doliny, w której odbywa się zasadnicza część szkolenia (z uwzględnieniem aspektów topograficznych);
• wspinaczki z zastosowaniem liny dwużyłowej;

Opcjonalnie

• wspinaczki techniką sztucznych ułatwień;
• wspinaczki nocą.

Warunki zaliczenia kursu taternickiego

• sprawne prowadzenie wyciągów o trudnościach co najmniej IV w skali UIAA;
• aktywne uczestniczenie we wszystkich zajęciach kursowych;
• opanowanie wiedzy i umiejętności objętych programem kursu;

Sprzęt potrzebny na kursie taternickim

Sprzęt który będziemy musieli posiadać aby uczestniczyć w kursie taternickim:

• bluza polarowa,
• cienka czapka (najlepiej – z daszkiem),
• nieprzemakalna przeciwwiatrowa kurtka z kapturem,
• nieprzemakalne przeciwwiatrowe spodnie,
• buty turystyczne,
• buty wspinaczkowe (nie za małe! Osoby które mają wątpliwości co do rozmiaru odsyłam do artykułu poświęconego doborowi odpowiednich butów do konkretnych aktywności i poziomu zaawansowania),
• zapasowe skarpety,
• rękawiczki z elementami przeciwpoślizgowymi,
• latarka czołowa z zapasową baterią,
• okulary przeciwsłoneczne (porządny filtr UV),
• krem z filtrem UV,
• plecak z pasem biodrowym (45-55 l.),
• lekka torba na depozyty,
• telefon komórkowy,
• bidon, camelbak lub termos metalowy (0,5-0,75 l),
• kijki teleskopowe,
• kaloryczne pożywienie,
• scyzoryk,
• ponadto – minimalna lista rzeczy przydatnych w schronisku: obuwie domowe, bielizna na zmianę (i do noclegu), ręcznik i akcesoria sanitarne, w Betlejemce (centralny ośrodek szkolenia na Hali Gąsienicowej) – przydatny jest śpiwór.

Uwaga! Jest to wyposażenie, które każdy uczestnik kursu ma zapewnić sobie samodzielnie. Lista nie obejmuje wyposażenia technicznego, które dostarczy organizator kursu.

Tych wszystkich, którzy marzą o tym, aby wspinać się w górach, gorąco zachęcam do ukończenia szkoleń.