Kiedyś zawsze mnie zastanawiało co oznaczają liczne symbole i cyfry umieszczane w newsach wspinaczkowych przy okazji pokonania jakiejś ekstremalnej drogi w górach. Przykładowo odczytanie wyceny: „6A, M7+, 6b, A2+, R” początkowo może wprowadzić czytelnika w delikatne zakłopotanie...

W poniższym artykule postaram się rozszyfrować i omówić skale wspinaczkowe obowiązujące i stosowane w górach przez polskich i zagranicznych wspinaczy.

Skala Tatrzańska/UIAA

Latem sytuacja jest bardzo prosta – w naszych Tatrach obowiązuje Skala Tatrzańska, która jest tożsama ze skalą UIAA. Stopnie trudności są zapisywane cyframi rzymskimi od I do XI, wraz z plusami i minusami. PRZYKŁAD: Sprężyna na Mnichu o wycenie VII-.

Tatrzańska Skala Zimowa

Kwestia wyceny drogi zimą jest już bardziej skomplikowana. Zacznijmy od tego, że wyróżniamy styl pokonywania terenu w górach taki jak Klasyka Zimowa. Polega on na tym, że daną technikę wspinaczki zimowej dostosowujemy do zastanych warunków. Wśród wykorzystywanych technik wyróżniamy: wspinaczkę klasyczną (chwytów łapiemy się rękoma), drytooling (technika pokonywania odcinków skalnych przy wykorzystaniu czekanów), wspinaczkę lodową oraz wspinaczkę po zmrożonych kępach traw. Przejście danej drogi lub wyciągu nie obciążając punktów asekuracyjnych, czyli używając jako punktów podparcia chwytów skalnych i zahaczonych o chwyty lub wbite w śnieg/lód/trawę czekanów, nazywamy przejściem w stylu zimowo-klasycznym.

W Tatrach Polskich drogi zimowe wyceniane są w dwojaki sposób. Większość osób stosuje tradycyjną Tatrzańską Skalę Zimową, którą zapisujemy cyframi arabskimi: … 6+, 7-, 7, 7+ itd. Trudności tej skali są zbliżone do drugiego członu wycen stosowanych w Szkocji (skala szkocka jest dwuczłonowa, o czym później).
PRZYKŁAD: Wesołej Zabawy na Progu Mnichowym o wycenie 4+.

W środkowej części północnego filara Ganku, wycenionego na 6 w Tatrzańskiej Skali Zimowej.

Skala Mikstowa

Jednocześnie z Tatrzańską Skalą Zimową, w naszych górach jest stosowana Skala Mikstowa, która jest najczęściej używana w krajach alpejskich i w obydwu Amerykach. Zapis polega na dodaniu przed cyfrę arabską litery „M”: …M5, M5+, M6 itd. PRZYKŁAD: Sprężyna na Kotle Kazalnicy Mięguszowieckiej o wycenie M7-.

Nie byłoby żadnego problemu, gdyby stopnie trudności w tych dwóch skalach stosowanych w Polsce odpowiadały temu samemu poziomowi trudności. Niestety tak nie jest. Skala Mikstowa jest zaniżona względem Tatrzańskiej Skali Zimowej od pół do jednego stopnia. To oznacza, że droga czy wyciąg o wycenie np. M7-  odpowiada stopniowi 7 lub 7+.

Autor podczas prowadzenia pierwszego wyciągu na drodze Cień Wielkiej Góry na Grzędzie MSC o wycenie M5+ (fot. T. Rojek)

Nasi południowi sąsiedzi do wycen dróg zimowych stosują Skalę Mikstową. Latem, podobnie jak w Polskich Tatrach, jest stosowana Skala Tatrzańska/UIAA.

Skala Lodowa

W przypadku wycen trudności lodowych jest najwięcej kontrowersji. Po pierwsze należy pamiętać, że z dnia na dzień trudności wspinania po tym samym lodospadzie mogą się całkowicie zmienić – wystarczy kilka stopni ocieplenia, by lód stał się plastyczny i bardziej podatny na ostrze czekana. Po drugie, lodospady rzadko występują w tej samej, identycznej formie i przy różnych ilościach oraz rodzajach lodu odczucia trudności z ich pokonywania będą zróżnicowane.

Krzysiek Korn prowadzi lodowy wyciąg na drodze Kuluar Chere (D, WI4) na Traingle du Tacul (fot.autor)

Na Skale Lodową składa się teoretycznie 7 stopni zapisywanych cyframi arabskimi, poprzedzonymi literami „WI” (ang. water ice) lub „AI” (ang. alpine ice) – zależnie w jakim rodzaju lodu się poruszamy. Skala Lodowa, teoretycznie zamknięta, została „otworzona” przez m.in. Willa Gadda, który w 2011 zaproponował wycenę WI 11 dla jednej ze swoich dróg.

Wspinaczka hakowa

Hakową skalę trudności (ang. Aid Ratings) wprowadzili francuzi w latach 50 XX wieku i szybko przyjęła się w całej Europie. Aktualnie jest jedyną (wraz z jednym wariantem) skalą stosowaną do wycen trudności hakowych na świecie. Składa się na nią 5 stopni:

• A0 –  Opisuje krótkie sekcje hakowe, gdzie punkty asekuracyjne (zazwyczaj spity) są już zamontowane na stałe. Dotyczy to również łapania się podczas wspinaczki punktów asekuracyjnych, stawania na nich, zjazdu na linie podczas wspinania, wahadeł oraz trawersowania z wykorzystaniem liny, tzw. „tension trawers”.

French free – to określenie stosuje się zazwyczaj podczas szybkich przejść na drogach gdzie prosty teren jest poprzetykany kilkoma, bardzo krótkimi trudnymi miejscami. Wspinacz szybko pokonujący łatwy teren, gdy dojdzie do trudnego miejsca, aby nie tracić czasu i rytmu przechodzi do łatwej hakówki (czyli potocznie mówiąc „ciągnie z przelotów”☺), by znaleźć się ponownie w łatwiejszym terenie.
PRZYKŁAD: bicie rekordów na The Nose na El Capitan, gdzie prowadzący wspinają się klasycznie ile są tylko w stanie, w trudnych miejscach łapie się rękoma założonych przelotów.

• A1 – łatwa hakówka, wszystkie punkty asekuracyjne są pewne (ang. bomber), łatwe do założenia a sprzęt do wspinaczki zawiera się w standardowym zestawie.
• A2 – Średnio trudne wspinanie hakowe. Miejsca na punkty przelotowe nie są już aż tak oczywiste, do wykorzystania może być konieczny bardziej specjalistyczny sprzęt do „haczenia” tj. haki specjalne (jedynki, cienkie knife’y, małe V-ki itp.). Wszystkie trikowe miejsca są tuż ponad bardzo dobrym przelotem i odpadnięcie nie wiąże się z ryzykiem dużego lotu.
• A3 – Wspinaczka staje się coraz bardziej trikowa i niebezpieczna. Miejsca trudne występują już do kilku metrów nad pewnym punktem, co wiąże się z dużym potencjalnym lotem. Słabe punkty asekuracyjne, mogące utrzymać jedynie ciężar ciała (ang. bodyweight placement) występują w krótkich sekwencjach.
• A4 –  Wyciągi o takiej wycenia wymagają trikowego, bardzo delikatnego i niebezpiecznego wspinania na całej długości z wysokim prawdopodobieństwem zaliczenia bardzo dużego lotu po odpadnięciu. Słabe punkty asekuracyjne występują po sobie w dużych ciągach. Pokonanie takich trudności wymaga bardzo dobrego opanowania sztuki wspinaczki hakowej oraz dużej odporności psychicznej.
• A5 – Ekstremalna hakówka. Zazwyczaj stopień A5 przyznaje się wyciągom, na których odpadnięcie jest niemal równoznaczne z bardzo ciężkim urazem lub śmiercią. Przykładowo, wyciąg A5 może mieć takie same trudności techniczne jak wyciąg A4, ale znajduje się tuż nad dużą, sterczącą półką lub płytą skalną, w którą odpadający wspinacz uderza. Zdecydowana większość założonych przelotów jest w stanie utrzymać jedynie ciężar ciała wspinacza.

Autor podczas prowadzenia wyciągu wycenionego na A2 na El Capitan, Yosemite (fot. S. Szlagowski)

Litera „A” przed cyfrą arabską (ang. aid) oznacza, że do osadzania punktów (haków i cooperheadów) jest nam niezbędny młotek. Czasami, głównie w Stanach, a konkretniej w Dolinie Yosemite, zamiast litery „A” występuje litera „C” (ang. clean). Oznacza to, że wyciąg jest możliwy do przejścia bez używania młotka, czyli przy wykorzystaniu friendów, kostek, skyhooków, camhooków, itp. Należy pamiętać, że trudności dróg hakowych ulegają obniżeniu przez ciągłe wbijanie i wybijanie haków oraz pojawianie się stałych punktów asekuracyjnych. Niech nas nie zdziwi, że droga sprzed 40 lat o wycenie A5 jest teraz wyceniana na A4. Nie oznacza to, że autor zawyżył wycenę, po prostu zmianie uległy trudności. Dlatego na coraz większej ilości popularnych dróg promuje się wspinaczkę hakową w stylu „clean”, która jest zdecydowanie mniej degradacyjna dla skały.

Skala Big Wall

Podana przy nazwie drogi wycena hakowa czy UIAA odnosi się do maksymalnych trudności, jakie możemy napotkać podczas wspinaczki. Aby zdefiniować powagę całej drogi, wpływ jej długości, ciągu trudności, często też oddalenia od cywilizacji i ilości koniecznych biwaków do jej przejścia, używa się kilku systemów wycen, wśród których najbardziej rozpowszechnioną na zachodzie jest skala Big Wall. Składa się ona z cyfr rzymskich od I do VII, które poprzedzają wycenę trudności technicznych drogi, co często może być błędnie interpretowane jako wycena w skali UIAA.

• I, II i III – dotyczą krótkich wspinaczek i są praktycznie niestosowane.
• IV – wspinaczki, które przeciętnemu, średniozaawansowanemu zespołowi zajmą cały dzień. Zazwyczaj klasyczne, mogą na nich występować krótkie odcinki hakowe.
• V – krótkie drogi o charakterze bigwall, do których przejścia standardowy, średniozaawansowany zespół potrzebuje 2-3 dni w ścianie.
• VI – standardowo zespół potrzebuje spędzić 2-7 nocy  w ścianie do przejścia drogi. Większość dróg w Dolinie Yosemite posiada taką wycenę.
• VII – ekstremalna wspinaczka wielkościanowa. Jej przejście wymaga spędzenia min. 7 biwaków, zazwyczaj wiąże się ze znacznym oddaleniem od cywilizacji, kruchym terenem, często z warunkami atmosferycznymi np. niską temperaturą itp. PRZYKŁAD: Superbalance na Polar Sun Spire (Ziemia Baffina) o wycenie VII, A4, M7+.

Skala Alpejska

Skala (ang. International French Adjectival System) powstała w latach 40 XX w. we Francji i jest powszechnie stosowana do dziś. Składa się z siedmiu stopni trudności, których nazwy pochodzą od pierwszych liter francuskich przymiotników. Na stopień trudności wpływa wiele czynników tj.: długość drogi, długość podejścia, zagrożenia obiektywne, długość największych trudności, łatwość wycofania się. Stosuje się ją zarówno do dróg o charakterze lodowym, mikstowym, jak i skalnym. Często, obok stopnia trudności w Skali Alpejskiej, podawana jest też wycena najtrudniejszego miejsca na drodze w innej skali. PRZYKŁAD: Filar Gervasuttiego o wycenie TD 6a. Oznacza to, że droga posiada wycenę TD, a najtrudniejsze technicznie miejsce to 6a (francuska skala wspinaczkowa).

• F: facile (łatwo). Prosta wspinaczka po lodowcu, śniegu lub lodzie na stokach o niewielkim nachyleniu.  
• PD: peu difficile (trochę trudno). Dłuższe drogi po stokach śnieżno-lodowych o nachyleniu nie przekraczającym 45 stopni. Wspinaczka może wymagać asekuracji liną na najtrudniejszych odcinkach, podczas zejścia mogą być konieczne do wykonania zjazdy na linie.
• AD: assez difficile (dość trudno). Stoki śnieżno-lodowe o nachyleniu 45-65 stopni, wspinaczka skalna z miejscami powyżej III UIAA ale nadal w większości występuje łatwy teren. Wzrastają zagrożenia obiektywne tj. obecność seraków, podejście po uszczelinionym lodowcu itp.
• D: difficile (trudno). Wspinaczka skalna o trudnościach IV-V UIAA, stoki śnieżne i lodowe o nachyleniu 50-70 stopni. W ramach tej wyceny mogą zawierać się dłuższe drogi o umiarkowanych trudnościach lub krótsze i trudniejsze.
• TD: très difficile (bardzo trudno). Wymagające wspinanie z dużą ilością zagrożeń obiektywnych. Lód o nachyleniu 68-80 stopni, wspinaczka klasyczna o trudnościach V-VI w skali UIAA, możliwość wystąpienia krótkich odcinków hakowych.
• ED1/2/3/4: extrêmement difficile (ekstremalnie trudno). Bardzo duże nagromadzenie trudności, duża ekspozycja na obiektywne zagrożenia, pionowy lód, odcinki skalne powyżej stopnia VI UIAA, często fragmenty hakowe.
• ABO: Abominablement difficile (potwornie trudno). Wycena zarezerwowana dla najtrudniejszych dróg, które zazwyczaj są bardzo sporadycznie powtarzane.

Na zboczach Mont Blanc du Tacul po przejściu Kuluaru Chere (D) (fot. autor)

Skala Rosyjska (byłego ZSRR)

Skala byłego Związku Radzieckiego jest stosowana na terenie Rosji i obszarach postradzieckich. Często rosyjscy wspinacze otwierając nowe drogi w innych krajach także stosują swoją narodową skalę trudności (np. droga na ścianie Trolli w Norwegii lub na Thalay Sagar w Himalajach Garhwalu).

• Skala ZSRR jest podobna do Skali Alpejskiej, składają się na nią takie czynniki jak: – maksymalne trudności techniczne,
• wysokość szczytu i kluczowych trudności,
• oddalenie drogi od bazy,
• średnie nachylenie drogi,
• czas wymagany do jej przejścia,
• zagrożenia obiektywne,
• możliwość wsparcia i pomocy,
• rodzaj wspinaczki.

Skala składa się z cyfr arabskich 1-6, przy każdej cyfrze występuje litera A oraz B. Skala jest zamknięta 1A-6B.  Stopień 6B jest zarezerwowany dla dróg wycenionych na 6A ale będących w dużo gorszych warunkach niż podczas pierwszego przejścia, dla dróg będących ekstremalnie niebezpiecznych (np. całodniowa wspinaczka pod wiszącym serakiem) lub dla połączonych dwóch dróg ze sobą (np. droga ścianowa + trudna grań i zejście).

Skala Szkocka

W Szkocji obowiązuje tradycyjna skala dwuczłonowa. Pierwszy człon jest zapisywany literą rzymską i odnosi się do powagi drogi, jej długości, ciągu trudności i przede wszystkim możliwości asekuracji. Drugi człon zapisywany po ukośniku cyfrą arabską dotyczy najtrudniejszego technicznie miejsca na drodze. Stopnie trudności są zbliżone do naszej Tatrzańskiej Skali Zimowej.

Autor podczas prowadzenia wyciągu o trudności VIII/8 w Szkocji (fot. A.Inglis)

Najprościej będzie to zobrazować na przykładach:

• Wycena VI/7 – droga o przewadze terenu nie przekraczającego stopnia 6, z najtrudniejszym miejscem o trudności 7, raczej z dobrą asekuracją.
• Wycena VIII/7 – najtrudniejsze miejsce nie przekracza stopnia 7, ale cechuje się dużą powagą – może prowadzić np. gładką płytą, gdzie nie ma możliwości bezpiecznej asekuracji.

Wspinaczka klasyczna

Trudności techniczne we wspinaczce klasycznej w górach są wyceniane w tych samych skalach trudności, jak w przypadku wspinaczki skalnej. Najczęściej stosowanymi systemami wyceny są: Skala Amerykańska (Yosemite Decimal System – YDS), Skala Francuska i wspomniana już UIAA.

Ryzyko
Często, tuż po wycenie trudności technicznych drogi, autorzy dodają literkę oznaczającą stopień ryzyka poniesionego podczas otwierania nowej drogi lub uklasycznienia. Na taki stopień może mieć wpływ: ilość i jakość zakładanej asekuracji, częstość i wielkość runoutów (wyjść ponad punkt przelotowy), kruszyzna czy występowanie ostrych krawędzi. W Polsce przyjęło się stosowanie trzystopniowej skali obrazującej możliwość asekuracji – tzw. skali WRX:

• W – droga/wyciąg o wymagającej asekuracji
• R – droga/wyciąg o ryzykownej asekuracji
• X – droga/wyciąg o asekuracji śmiertelnej

Poza Polską spotkałem się jedynie z zapisem „R” (ang. risk), oznaczającym niebezpieczny wyciąg ze względu na kruszyznę, ostre krawędzie, możliwość uderzenia w wystającą półkę skalną podczas lotu czy innego rodzaju zagrożenie występujące podczas wspinania. Kończąc wywód o przeróżnych stopniach i skalach trudności należy przede wszystkim pamiętać, że wycena jest wartością bardzo subiektywną, szczególnie zimą, tak bardzo zależną od temperatury, ilości śniegu, lodu i stosowanego sprzętu. Interpretujmy wycenę jako stopień poniesionego wysiłku do pokonania danego odcinka przez autora drogi podczas jej wytyczania. Pamiętajmy, że przy różnych warunkach wspinaczkowych i atmosferycznych odczucia trudności, szczególnie zimą mogą się diametralnie różnić.

Materiały źródłowe:

1. Sloan E., Putnam R., 2014 – Yosemite Big Walls, The Complete Guide
2. Popko M, 1974 – Alpinizm
3. W. Gadd, 2003 – Wspinaczka Lód i Mikst