Mapa, kompas, azymut, kierunek, GPS - każdy kto rusza w teren powinien poznać zasady nawigacji. Obecnie orientację w terenie ułatwiają urządzenia elektroniczne, ale czy są wystarczające? Dobrze jest wziąć to pod uwagę, szykując się do wycieczki.
Im bardziej jesteśmy uzależnieni od technologii tym więcej oddajemy w jej ręce, bardziej na niej polegamy. A ja uważam, że z nawigacją jest podobnie jak z fotografią. Zanim zaczniesz fotografować cyfrowo, warto mieć choćby minimalne pojęcie o tym jak fotografować analogowo. Przesłona, czas migawki nabiera wtedy innego znaczenia. tak samo jest z nawigacją. Owszem, fajnie jest jak od razu dostaniesz do ręki jakieś bardzo zaawansowane urządzenie. Problem w tym, że takie absolutne podstawy najlepiej opanowywać na papierze. Czyli mapa i kompas. Jeśli zapytasz się dziś kogoś co znaczy namiar, azymut, kierunek okaże się, że mając nowoczesnego GPS’a nie będzie znał tych pojęć.
Poza tym z urządzeniami elektronicznymi wszystko jest dobrze dopóki masz prąd. Jeśli go nie masz stajesz się niewolnikiem powerbanka. Ale co jeśli wędrówka jest długa i przez szereg dni nie będziesz miał dostępu do prądu? Lub gdy zdarzył się jakiś wypadek?
Zdarzyło mi się zgubić GPS’a na zimowym przejściu Islandii. Na szczęście miałem trzy różne urządzenia do nawigacji, w tym również papierową mapę i kompas i paradoksalnie dość często używałem właśnie tego najprostszego systemu: mapa i kompas.
Mamy cztery modele nawigacji. Idąc od najprostszego czyli mapa i kompas. Jakiego kompasu powinien używać początkujący? Najprostszego z możliwych. Kosztuje kilkanaście złotych a umożliwia wszelkie manewry, które są potrzebne do prowadzenia nawet dość skomplikowanej nawigacji. Nawigacja to nie tylko pytanie “gdzie jestem?”. To także “dokąd idę?” i “ile czasu mi zostało do celu?”. Na ostatnie pytanie nie odpowie ci kompas ale odpowie ci dobra analiza mapy przed wędrówką. Najpierw trzeba zrozumieć jak działa kompas. To urządzenie, które wskazuje północ. Ale jaką północ? Północ magnetyczna różni się od północy geograficznej. Im bliżej bieguna magnetycznego tym różnica będzie większa.
Druga rzecz to używanie mapy. Co pokazuje mapa? Dla nawigacji najważniejsza jest rzeźba terenu czyli poziomice. Sztuką jest przełożenie dwuwymiarowego obrazu mapy na trójwymiarowy obraz w przestrzeni. To wymaga praktyki. Ale każdy jest w stanie to opanować. Najlepiej wyjść z mapą w znane miejsce i porównać to co widzisz w terenie z tym co widzisz na mapie. Wyciągnij mapę i zadaj sobie pytanie – gdzie na mapie widzę szczyty i doliny, które znam i widzę przed sobą? Potem przenieś się w miejsce mniej znane i zrób to samo. Kilkanaście takich ćwiczeń i będziesz umiał czytać mapę.
Najpierw trzeba wiedzieć gdzie jesteś. Potem należy zorientować mapę zgodnie z tym co widzisz w terenie. Przekręć ją tak żeby zgadzała się z kierunkiem północy. Jak? Z pomocą kompasu. Teraz można wyznaczyć trasę. Większość osób będzie jednak wędrować po szlaku. Więc trzeba go tylko odnaleźć a potem się go trzymać. Jeśli wędrujesz bez szlaku to zaczyna się prawdziwa zabawa. Im trudniejszy teren tym potrzeba większej uważności. W bardzo skomplikowanym terenie dobrze nawet odliczać każdy zakręt ścieżki i co 50-100m orientować się gdzie jesteś. Bardzo ważne jest by od czasu do czasu ustalać gdzie się obecnie znajdujesz i mieć co do tego pewność. Samo zaplanowanie trasy jest proste: pójdę tymi ścieżkami. Ale lasy są pełne ścieżek. Wyzwaniem jest trzymanie się właściwej ścieżki. Im trudniejszy teren tym więcej uwagi potrzeba. Dobrze jest wędrować wzdłuż wyraźnych formacji. Na przykład dnem doliny wzdłuż strumienia. Albo wzdłuż grzbietu a nie skomplikowanym zboczem.
Tak. Nawet idąc w znane góry. Bo nigdy nie wiesz co się zdarzy. Przykład: ktoś potrzebuje pomocy poza szlakiem i ty go usłyszysz. Dobrze zidentyfikować to miejsce i móc je wskazać. Jeśli jadę na trudniejszą wyprawę zabieram więcej niż jeden system do nawigacji.
Jeśli jesteś w terenie, którego nie obejmują żadne mapy to znaczy że jesteś naprawdę daleko. Na świecie miejsc bez map jest już naprawdę niewiele więc radziłbym naprawdę zacząć od wnikliwego poszukania map. Czasami to mogą być mapy stare ale przecież teren się nie zmienił.
Dobrze opanować też zupełnie pierwotne metody nawigacji choć nie miałbym do nich absolutnego zaufania. Ale dobrze rozpoznawać kilka kluczowych gwiazdozbiorów, które pokazują północ lub południe. Dobrze też opanować wędrówkę na samo słońce. Banalny przykład: Karpaty Rumuńskie i połoniny biegnące z zachodu na wschód. W takiej formacji wystarczą dwa pytania. Czy jestem na grzbiecie? Tak. Gdzie jest słońce. Na południu czyli po mojej prawej stronie. Ok, mój kierunek jest dobry. Nie potrzeba nawet kompasu. Inny przykład: jeśli idziesz na wschód, jest koniec dnia i widzisz słońce przed sobą to znaczy, że coś poszło nie tak. Miałem takie sytuacje.
Zdarza mi się, że gdy chodzę nocą to kieruję się gwiazdami, ale tylko z grubsza. Obserwując gwiazdę polarną nie jestem oczywiście w stanie precyzyjnie wyznaczyć mojej ścieżki ale przynajmniej wiem czy idę w dobrym kierunku. Te metody to dla mnie uzupełnienie tego co wyznaczyłem sobie wcześniej.
Najlepsza będzie zawsze ta mapa, którą masz. W warunkach polskich najczęściej używam map w skali 1:50000 czyli jeden cm to 500 metrów. Znaczna część naszych gór pokryta jest mapami w tej skali. Odległości są łatwe do przeliczenia a skala pozwala umieścić bardzo dużo szczegółów. Jeśli jesteś w terenie bardzo skomplikowanym nawet mapa 1:10000 może się przydać. Nasze Tatry są pokryte mapami wojskowymi 1:5000. Ich szczegółowość jest niesamowita. Z drugiej strony jeśli idziesz terenem dość monotonnym to nie będzie błędem wzięcie mapy znacznie mniej szczegółowej. Całą Islandie przechodziłem dwukrotnie na mapie 1:300000. Ale tam byłem ciągle w terenie bardzo otwartym. Skalę mapy trzeba dobrać do miejsca, w którym jesteś.
Mam tu cztery kompasy. Pierwszy płytkowy, drugi ze zwierciadłem, trzeci w urządzeniu GPS a czwarty w zegarku. Bardziej złożone modele pomogą ci wtedy gdy dobrze wiesz co chcesz z nich wyciągnąć. Jeśli zaczynasz przygodę z wędrowaniem kompas płytkowy w zupełności wystarczy. Oczywiście tanie i drogie kompasy będą się różnic solidnością obudowy i szybkością reakcji. Dzięki kompasowi ze zwierciadłem mogę jednocześnie brać namiar a w przezierniku obserwować obiekt. To daje większą dokładność. Droższe kompasy będą posiadały przeliczniki skal odległości, będą posiadały na przykład dodatkowe funkcje jak klinometr pozwalający zmierzyć nachylenie stoku. Dobre kompasy mają możliwość ustawienia deklinacji czyli różnicy między północą magnetyczną a geograficzną.
Kompasy różnią się też zastosowaniem. Kompas działający na półkuli północnej nie będzie działał poprawnie na południowej i odwrotnie. Owszem, są kompasy globalne ale są drogie.
Jeśli chcesz wyznaczyć kierunek marszu, to bierzesz kompas i zadajesz sobie pytanie gdzie chcesz wędrować. Ustawiasz linię kierunkową kompasu na swój punkt docelowy a następnie przekręcić tarczę tak by literka N pokryła się z igłą magnetyczną. Kierunek, w którym chcesz iść odczytujesz na linii kierunkowej. Tak wyznaczyłem azymut mojego marszu lub azymut, na którym znajduje się dany obiekt. co to daje? Jeśli w tej chwili przyjdzie mgła lub deszcz i nie będę już widział celu to wystarczy że będę trzymał się kierunku marszu i dotrę tam. Oczywiście w terenie górskim będzie to raczej niewykonalne.
Jeśli nie jesteś w stanie iść w linii prostej trzeba wprowadzać różne poprawki i sztuczki. Jeśli musisz obejść przeszkodę, zrób to idąc pod kątem prostym i licząc kroki. Banalne ale wymaga to kompasu.
Teoretycznie będą działać tak samo. W praktyce będą zależne od baterii.
Elektroniczne metody można podzielić na trzy grupy, choć wszystkie opierają się o GPS. Pierwsza to smartfon, druga to dedykowane urządzenia nawigacyjne (wygodniejsze, posiadające więcej funkcji), trzecia to zegarki. Funkcjonalność telefonu zależy od zainstalowanych aplikacji. Przy pomocy niektórych można poprowadzić bardzo skomplikowaną nawigację ale tylko tak długo jak trzyma bateria. Urządzenia nawigacyjne mają podobne funkcjonalności ale antena jest zawsze bardziej czuła. Zaletą zegarków zaś jest to, że działają bardzo długo. Te trzy systemy działają podobnie ale będą różnic się funkcjonalnościami.
Tak. System GPS nie jest jedynym systemem. Mamy jeszcze rosyjski Glonass i europejski Galileo. Tylko system europejski nie ma zastosowania militarnego. To istotne bowiem państwa, które dysponują systemami GPS i Glonass mogą na przykład czasowo ograniczać dokładność systemu. Urządzenia nawigacyjne najczęściej odbierają sygnały ze wszystkich trzech systemów i będą działać na całym świecie. Warto pamiętać jednak, że systemy komunikacji satelitarnej, czyli telefony satelitarne, już nie koniecznie będą działać wszędzie.
Dokładność GPS będzie większa w otwartym terenie kiedy urządzenie zbierze sygnał z większej ilości satelit. I odwrotnie – gdy mamy nad sobą mniejszy wycinek nieba urządzenie będzie mniej dokładne. Pod odpaleniu urządzenia dostajesz mapę z dokładną lokalizacją. Najprostsze urządzenia będą miały czarno-biały ekran o małej rozdzielczości i prostą mapę. Droższe mają szczegółowe mapy.
[Chcesz dowiedzieć się więcej o metodach nawigacji? Przeczytaj artykuł Astronawigacja – nawigacja bez kompasu w dzień i w nocy]
[Interesuje Cię trekking w górach wysokich? Posłuchaj podcastu z Bartkiem Malinowskim o Wielkim Szlaku Himalajskim]
[Polecamy również tekst Łukasza Supergana o tym jak zostać polarnikiem]
Zachęcamy do słuchania Podcastu Górskiego 8a.pl. Pełna wersja rozmowy dostępna jest za pośrednictwem serwisów:
