Tam gdzie narciarstwo spotyka się z alpinizmem rodzi się skialpinizm. Czym jest ten sport, co odróżnia go od skitouringu, co trzeba wiedzieć by zacząć?
Zima przyszła niespodziewanie wcześnie w tym roku. W Tatrach już miejscami blisko metr śniegu a warunki do narciarstwa robią się z każdym dniem coraz lepsze. Pierwsi śmiałkowie już jeżdżą tatrzańskie standardy: puchy na Kopie Kondrackiej już rozjechane, nawet Rysy już mają pierwsze tegoroczne zjazdy. Jeśli opady śniegu się utrzymają i nie zaskoczy nas gwałtowna odwilż to jest szansa na wyborne warunki do skitouringu oraz skialpinizmu.
Ale właśnie, dlaczego w ogóle rozdzielmy te dwie aktywności? Czy skitouring to to samo co skialpinizm i narciarstwo wysokogórskie? Gdzie leży granica między tymi sportami i jakie są między nimi różnice? Czy skialpinizm to po prostu narciarstwo ekstremalne? Początek sezonu zimowego to dobry czas by wyjaśnić znaczenie tych terminów.
Podpowiedź daje nam etymologia słowa. Skialpinizm to połączenie narciarstwa i alpinizmu. Zamiennie używa się często określeń “narciarstwo ekstremalne” oraz “narciarstwo wysokogórskie”. Wszystkie trzy określenia należy od razu nieco sprostować. Przede wszystkim dlatego, że skialpinizm można uprawiać nie tylko z nartami ale także z deską snowboardową. Mylący może być również przymiotnik “wysokogórskie”. Mówiąc o “górach wysokich” zazwyczaj mamy na myśli góry takie jak Himalaje, Karakorum, Pamir. Tymczasem skialpinizm można z powodzeniem uprawiać także w Tatrach.
Na czym zatem polega skialpinizm? Celem jest tutaj zjazd. Skialpinista wpierw wspina się na szczyt, przełęcz lub grań by następnie zjechać stamtąd na nartach lub na desce. Już samo podejście może być wyzwaniem i może wymagać użycia sprzętu takiego jak raki, czekan, lina i uprząż. Zjazdy najczęściej wiodą naturalnymi formacjami takimi jak żleby, kuluary, zachody czy pola śnieżne. Zazwyczaj jest to teren o bardzo dużym nastromieniu oraz o znaczących trudnościach obiektywnych takich jak zagrożenie lawinowe, szczeliny lodowe, skały, ekspozycja, oblodzenie czy niewielka szerokość linii zjazdu. Zdarza się również, że w trakcie zjazdu skialpinista musi zdjąć narty (lub deskę) i część linii pokonać zjeżdżając na linie lub schodząc.
Mówiąc krótko, skialpinizm to najbardziej ekstremalna forma narciarstwa (lub snowboardu) łącząca w sobie zarówno elementy turystyki i skitouringu z jednej strony jak i alpinizmu i freeride’u z drugiej.
Czym zatem różni się skialpinizm od popularnego w ostatnich latach skitouringu? Otóż skitouring to bardziej forma turystyki narciarskiej. Owszem, podobnie jak w skialpinizmie, celem skitouringu jest eksploracja terenu górskiego przy pomocy nart lub splitboardu, zazwyczaj poza utartymi szlakami. Skitourowiec jednak nie zapuszcza się w tereny wymagające użycia sprzętu wspinaczkowego, jego celem nie jest dana linia zjazdu a bardziej wędrówka przez góry zdala od stoków i wyciągów. Skitouring to bardziej trekking w warunkach zimowych. Skialpinizm zbliża się zaś w stronę wspinaczki zimowej i alpinizmu.
Oczywiście granica między tymi sportami jest dość płynna i nie istnieją obiektywne czynniki pozwalające określić gdzie zaczyna się skialpinizm. Czy tatrzańskie standardy takie jak Kopa Kondracka, Zawrat czy Szpiglasowa Przełęcz to już skialpinizm? Raczej nie. Ale już zjazdy takie jak Hińczowa Przełęcz, Żleb Zaruskiego na Kościelcu czy Honoratka z pewnością do skialpinizmu można zaliczyć. A słynne Rysy? Cóż, pytanie pozostawiamy otwarte.
Wyróżnikiem skialpinizmu będzie również w pewnym sensie teren. Skitouring można z powodzeniem uprawiać w Beskidach, Bieszczadach czy Karkonoszach. Skialpinizm zaś wymaga gór o charakterze alpejskim. Oczywiście, trudności techniczne i logistyczne będą odpowiednio większe w Alpach niż w Tatrach. Jeszcze innym wyzwaniem jest narciarstwo wysokogórskie sensu stricte czyli uprawiane w górach najwyższych.
Zatrzymajmy się na chwilę na naszym tatrzańskim podwórku. Tatry to jedyne góry w Polsce gdzie można uprawiać skialpinizm. Trzeba jednak pamiętać o obowiązujących przepisach. Tatrzański Park Narodowy zarządzeniem z 3 stycznia 2018 roku określił precyzyjnie rejony, w których można uprawiać narciarstwo ekstremalne w Tatrach Wysokich. Dla wielu ta lista może być rozczarowująco skąpa, ale cóż, nasze góry nie są duże i pamiętajmy, że przede wszystkim są domem dla zwierząt. Niemniej miłośnicy skialpinizmu mają sporo pola do popisu. W TPN, w Tatrach Wysokich narciarstwo wysokogórskie można uprawiać w następujących miejscach:
Rejon Doliny Rybiego Potoku:
Rejon Doliny Gąsienicowej:
Oprócz powyższych linii w Tatrach Wysokich na nartach lub na snowboardzie można się poruszać tam gdzie biegną szlaki turystyczne. Z wyjątkiem jednak szlaków zamkniętych na zimę oraz szlaku na Liliowe. Zatem legalne są zjazdy z Rysów, Wrót Chałubińskiego, Szpiglasowej Przełęczy (na obie strony), Zawratu (na obie strony), Koziej Przełęczy (na obie strony), Koziego Wierchu, Zadniego i Skrajnego Granatu, Krzyżnego (do Doliny Pańszczyca), Świnickiej Przełęczy, Karbu (na obie strony). Zjazdy ze wszystkich wszystkich pozostałych szczytów i przełęczy, choć opisane w przewodnikach, są w świetle obowiązującego rozporządzenie nielegalne i grożą wysokimi mandatami. Więcej o skialpinizmie w Tatrach pisaliśmy w jednym z wcześniejszych tekstów.
Podobnie jak w innych sportach, w skialpinizmie istnieje skala trudności. W polskich Tatrach to sześciostopniowa skala a głównym czynnikiem decydującym o trudności danej linii jest nachylenie terenu:
TR0 : nachylenie mniejsze niż 33°; np zjazd z z Kasprowego Wierchu lub z Liliowego
TR1 : 34°–38°; np zjazd z Beskidu do dolnej stacji wyciągu krzesełkowego w Dolinie Gąsienicowej
TR2 : 39°-42° np zjazd ze Świnickiej Przełęczy do Zielonego Stawu lub z Zawratu do Czarnego Stawu Gąsienicowego
TR3 : 43°-46° np zjazd z Koziej Przełęczy do Dolinki Pustej
TR4 : 47°-50° np zjazd z Niebieskiej Przełęczy do Doliny Gąsienicowej
TR5 : 50°-55° np zjazd z z Hińczowej Przełęczy
TR6 : powyżej 55° np zjazd z Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego przez Kazalnicę Mięguszowiecką
Gdzie w tej skali kończy się skitouring a zaczyna skialpinizm? W sposób umowny można go wyznaczyć gdzieś po środku skali. Oczywiście w rzeczywistości o trudności zjazdu decyduje nie tylko samo nastromienie ale również ekspozycja zjazdu, długość stromych odcinków, ich szerokość, ukształtowanie terenu. Zatem skala ta jest jeszcze bardziej orientacyjna niż skala trudności wspinaczkowych. Co więcej, trzeba pamiętać, że powyższa skala zakłada korzystne warunki śniegowe. Gdy śnieg jest twardy, zlodzony, lub gdy jest go niewiele nawet łatwy zjazd może być bardzo dużym wyzwaniem. Tu trzeba koniecznie wspomnieć o tym, że powyższa skala stosowana jest w zasadzie wyłącznie w polskich Tatrach. Już na Słowacji skala trudności wygląda zupełnie inaczej i rozbita jest na dwie składowe – trudności techniczne i ekspozycję. Jeszcze inna skala funkcjonuje w Alpach.
Co powinien posiadać szanujący się skialpinista wybierając się na wymarzoną linię? Oto lista sprzętu:
Powyższy zestaw wystarczy w Tatry. Jednak jeśli ruszamy w góry lodowcowe, choćby w Alpy, zestaw też należy rozszerzyć o sprzęt, który pozwoli nam pokonać lodowiec oraz ewentualnie wyciągnąć siebie lub partnera ze szczeliny lodowcowej:
Więcej o asekuracji i autoratownictwie na lodowcu i potrzebnym do tego sprzęcie dowiecie się z osobnego artykułu. Zupełnie osobnym tematem jest dobór samych nart lub deski oraz butów do skialpinizmu. Jest to zagadnienie na tyle skomplikowane, że w niniejszym artykule nie będziemy go poruszać.
Jak już zapewne każdy czytelnik się domyślił skialpinizm wymaga znacznie większych umiejętności niż narciarstwo zjazdowe czy nawet skitouring. Przede wszystkim skialpinista musi umieć poruszać się na nartach w zróżnicowanych warunkach terenowych i śniegowych. Koniecznością jest umiejętność jazdy zarówno w śniegu sypkim, głębokim jak i twardym i wylodzonym. Góry zawsze zaskakują, często na jednej linii można napotkać bardzo różne rodzaje śniegu. Kluczowe dla bezpieczeństwa są również umiejętności orientacji i poruszania się w górskim terenie w warunkach zimowych. Niezbędna będzie znajomość zimowego sprzętu wspinaczkowego i umiejętność używania go w różnych sytuacjach.
Sprawą niezwykle ważną w skialpinizmie jest wiedza na temat lawin oraz umiejętność używania sprzętu lawinowego. Dobrze ją nabyć na szkoleniach lawinowych i regularnie odświeżać. W skialpinizmie napotkamy szereg sytuacji obiektywnie groźnych. Konieczne są zatem umiejętności ratownictwa, autoratownictwa, udzielenia pierwszej pomocy. W górach o charakterze lodowcowym dodatkowo niezbędna będzie wiedza na temat asekuracji na lodowcu.
Podsumowując, skialpinizm wymaga dość szerokich umiejętności zarówno wspinaczkowych, górskich jak i czysto narciarskich. Część tej wiedzy można zdobyć na kursach, część tylko i wyłącznie poprzez doświadczenie i częste wyjścia na coraz trudniejsze zjazdy. Co więcej, skialpinizm jest również dyscypliną wymagającą bardzo dobrej kondycji fizycznej a także siły.
W ostatnich latach o naszym kraju dużo się mówi w kontekście skialpinizmu w górach najwyższych. Tak jak niegdyś polską specjalnością były zimowe wejścia na ośmiotysięczniki tak ostatnio staje się nim narciarstwo ekstremalne. To głównie za sprawą Andrzej Bargiela. Słynny zakopiańczyk ma już na swoim koncie zjazdy z ośmiotysięczników: Sziszapangma, Manaslu, Broad Peak, K2, Gasherbrum I i II. Bargiel zjechał na nartach również ze wszystkich szczytów Śnieżnej Pantery. Wykonał także zjazd kuluarem Mallory’ego z Aiguille du Midi w Alpach.
W ślad za Bargielem idzie Bartek Ziemski, który zjechał na nartach już z czterech ośmiotysięczników: Gasherbrum II, Daulaghiri, Annapurny i Broad Peak. Z tego ostatniego jako pierwsza kobieta zjechała również Anna Tybor. Z Cho Oyu w 2014 roku zjechał zaś Olek Ostrowski.
Zastanawiacie się pewnie czy jakiś Polak zjechał z ośmiotysięcznika na desce snowboardowej? Zjechał. W 2004 roku Olaf Jarzemski zjechał na SNB z Cho Oyu. W 2022 roku próbę zjazdu z Nanga Parbat podjął Ali Olszański. Choć wszystkie ekstremalne linie w Tatrach i Alpach posiadają zjazdy na desce, w górach najwyższych są wciąż rzadkością.
[Wiesz co to jest splitboard?]
