Wiesz gdzie leży jedno z najstarszych pasm górskich Europy? A to nie jedyna zaskakująca informacja. Góry świętokrzyskie to gratka dla fanów hikingu, wspinania i historii.
Zmęczeni Tatrami i Beskidem Śląskim? W naszym letnim cyklu opisujemy kolejne, mniej znane, pasma górskie w Polsce. W poprzednim opisywaliśmy Góry Sowie, dziś Góry Świętokrzyskie. To jedyne pasmo górskie leżące poza łańcuchem Sudetów i Karpat. Mogły by się wydawać niepozorne i może mało ciekawe ale.. to góry unikalne w skali całej Europy. Dlaczego? To jedne z najstarszych gór na naszym kontynencie. Ich historia ma ponad 500mln lat i sięga okresu o nazwie Kambr. W kolejnych okresach geologicznych góry był na przemian wypiętrzane, niszczone a nawet zalewane przez morza. Z geologicznego punktu widzenia Góry Świętokrzyskie są jednym z najważniejszych obszarów w Europie. To dlatego, że na powierzchni ziemi występują to skały osadowe reprezentujące wszystkie okresy geologiczne od prekambry do czwartorzędu. Góry Świętokrzyskie to podróż w czasie do początków naszej ziemi.
Wbrew pozorom Góry Świętokrzyskie wcale nie są takie małe. W ich skład wchodzi aż kilkanaście równoległych, położonych równoleżnikowo pasm, z których główne ma około 70km długości. To mniej więcej tyle co Tatry. góry położone są w centralnej części Wyżyny Kieleckiej a same Kielce stanowią główny węzeł komunikacyjny. Owszem, Góry Świętokrzyskie nie należą do najwyższych – Łysica ma jedynie 614 m n.p.m. Z pewnością jednak należą do najciekawszych pasm w naszym kraju. Mają również inną niewątpliwą zaletę – są znacznie bliżej dla mieszkańców centralnej i północnej Polski niż Sudety i Karpaty. Co zobaczyć będąc w Górach Świętokrzyskich? Oto kilka naszych propozycji.
To unikalne pasmo objęto parkiem narodowym w 1950 roku. To trzeci najstarszy park narodowy w Polsce i jeden z większych pod względem powierzchni. Obejmuje pasmo Łysogór, Łysą Górę, część Pasma Klonowskiego, Doliny Wilkowskiej i Doliny Dębniańskiej, oraz trzy enklawy. Park powstał by chronić zarówno unikalną florę (95% jego powierzchni to lasy) i jak i faunę. Występuje tam 45 gatunków ssaków, 14 gatunków płazów, 6 gatunków gadów i aż 150 gatunków ptaków. Gratka dla ornitologów prawda? Ale Góry Świętokrzyskie kryją również wyjątkowe formacje krajobrazowe, z których najbardziej znane to gołoborza. Nazwa wywodzi się od ludowego terminu “gołe do boru” czyli pozbawione lasu. To specyficzne rumowiska skalne na grzbietach gór. Powstały w klimacie peryglacjalnym czyli występującym na przedpolu lądolodów, który stworzył charakterystyczne warunki do wietrzenia i rozpadu skał.
Przez Świętokrzyski Park Narodowy przebiega wiele szlaków turystycznych, z których główne to:
Perełką dla miłośników hikingu i trekkingu będzie Główny Szlak Świętokrzyski łączący miejscowości Kuźniaki na zachodzie i Gołoszyce na wschodzie. Ma 105 km długości i biegnie przez najwyższe szczyty i najbardziej znane atrakcje. Obejmuje najciekawsze miejsca w regionie, w tym lokalne zabytki, sanktuaria, rezerwaty i muzea.
Kto kolekcjonuje szczyty Korony Gór Polski musi wejść na Łysicę. A kto nie kolekcjonuje – może i powinien bo jest tam pięknie. Najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich leży we zachodniej części Łysogór i ma dwa wierzchołki – właściwy, na którym znajduje się słynny krzyż oraz równie wysoki nazywany Skałą Agaty. Na szczyt można wejść czerwonym szlakiem zaczynając z miejscowości Święta Katarzyna. Podejście jest dość łagodne i zajmuje około godzinę. Nieopodal szczytu mijamy słynne rozległe gołoborza, charakterystyczne dla Gór Świętokrzyskich. Minąwszy główny wierzchołek, idąc w stronę Skały Agaty (około 700m) zobaczymy kolejne rumowiska. Hiking można zakończyć w miejscowości Kakonin.
Na wschodnim krańcu Parku Narodowego znajduje się słynna Łysa Góra. Jest niższa niż Lysica, bo ma jedynie 594 m n.p.m. Na szczyt ruszamy z miejscowości Nowa Słupia. Łysa Góra to przede wszystkim miejsce tajemnicze. Idąc na szczyt mijamy wał kultowy, otaczający partię szczytową wzniesienia na odcinku około 1,5km. Powstał najprawdopodobniej około IX-X wieku i był częścią ośrodka przedchrześcijańskich kultów słowiańskich. Podobne wały można znaleźć na Ślęzy i Raduni.
Idąc dalej w kierunku szczytu dojdziemy do słynnego klasztoru Misjonarzy Oblatów. Należy ono do najstarszych opactw w Polsce – jego historia sięga XII wieku. Tu przechowywane są relikwie drzewa Świętego Krzyża, od których wywodzi się nazwa gór.
Sam szczyt jest niestety oszpecony potężną wieżą telewizyjną. Ma jednak pewną atrakcję – platformę widokową z której rozciąga się uroczy, szeroki widok. Tuż za szczytem trafimy zaś na charakterystyczne gołoborza – największe w całych Górach Świętokrzyskich.
Teraz coś dla fanów atrakcji kulturowych. W rejonie Gór Świętokrzyskich mamy dwa niesamowite zamki. Pierwszy z nich to fascynujący Krzyżtopów w Ujeździe. Gdy powstawał w XVII wieku dla magnata Krzysztofa Ossolińskiego był najwspanialszą tego typu rezydencją w Polsce. Budowa trwała 23 lata a nad realizacją czuwał włoski architekt. Zamek zbudowano w stylu palazzo in fortezza, czyli rezydencji będącej również zamkiem obronnym. Wzorem był jeden z najwspanialszych pałaców włoskich – Caparola słynnego rodu Farnese.
Rozmach był imponujący – 4 wieże (cztery pory roku), 12 sal wielkich (miesiące), 52 pokoje (tygodnie) i 365 okien (ilość odpowiadająca dniom roku). Niestety dalsza historia pałacu nie jest już tak wesoła. Sam Ossoliński zmarł w rok po ukończeniu dzieła. Mimo ogromnych murów obronnych kilka lat później, podczas szwedzkiego potopu pałac został podstępem zdobyty bez jednego strzału i ograbiony. Pod koniec XVIII wieku, w trakcie konfederacji barskiej wojska rosyjskie spaliły rezydencję. Mimo tej trudnej historii zamek Krzyżtopór nadal pobudza wyobraźnie zwiedzajacych, bowiem do dziś zachowało się aż 90% oryginalnych murów. W 2018 roku zamek uzyskał status Pomnika Historii.
Na zachód od Kielc na widocznym z daleka wzgórzu położony jest zaś zamek w Chęcinach. Powstał najprawdopodobniej w pod koniec XIII wieku z inicjatywy króla Władysława Łokietka. Wpierw był własnością biskupa krakowskiego, wkrótce jednak został mu odebrany i stał się królewskim centrum administracji i obrony. Kazimierz Wielki rozbudował zamek i uczynił z niego silną warownię. Świadczy o tym przyszła historia obiektu – przez 250 lat zamek nigdy nie został zdobyty. Dopiero na początku XVII wieku zamek został spalony i splondrowany po raz pierwszy. Choć szybko go odbudowano, dzieła zniszczenia dopełniły wkrótce wojska szwedzkie. Od początku XVIII wieku zamek był już jedynie ruiną, co więcej sukcesywnie rozbierano go by pozyskać materiały budowlane.
Dziś jednak zamek znów jest okazały. Pierwsze prace restauracyjne zaczęto pod koniec XIX wieku. Zaangażował się w nie nawet Stefan Żeromski. Po wojnie odbudowano wieże a w ostatnich latach przeprowadzono kosztowną rewitalizację.
Pięć powyższych propozycji to jedynie ułamek atrakcji Gór Świętokrzyskich. Wśród skarbów natury warto wybrać się na spacer w rejonie przełomu rzeki Lubrzanki – to jedna z najpiękniejszych dolin w tych górach. Piękna będzie również wycieczka do jednego z rezerwatów – Barcza, Białe Ługi, Szczytniak, Wykus, Zachełmie czy Zamczysko. W górach można też zobaczyć ciekawe formacje powstałe w wyniku działalności człowieka – kamieniołom w Wiśniówce z iście alpejskimi jeziorkami o turkusowej wodzie czy tajemnicze Oczy Ziemi w Suchedniowie.
Góry Świętokrzyskie kryją również wiele innych skarbów dziedzictwa kulturowego. Opróczy wymienionych wyżej, ciekawe jest Centrum Kulturowo Archeologiczne oraz Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Nowej Słupi. Kto lubi lokalną architekturę powinien wybrać się do dworku Stefana Żeromskiego w Ciekotkach i dworku Józefa Ozgi w Bielinach. Świetnym muzeum z dobrą współczesną architekturą jest zaś Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie.
Na koniec ciekawostka – wycieczkę w Góry Świętokrzyskie daje się fajnie połączyć ze wspinaniem. Może nie jest to Jura ale góry te kryją ciekawy ogródek wspinaczkowy – kamieniołom Stokówka. Fani boulderingu docenią zaś Kamień Michniowski. Więcej na temat atrakcji Gór Świetokrzyskich znajdziecie na oficjalnej stronie regionu.
[A wiesz co warto zobaczyć w Bieszczadach?]
