Wiedza jest najskuteczniejszą formą zmniejszenia ryzyka związanego z wypadkiem lawinowym. Za sprawą jej braku popełniamy najwięcej błędów. Czynnik ludzki jest najpoważniejszym zagrożeniem i jego wpływ na inne obiektywne zjawiska ma fundamentalne znaczenie.
Tematem niniejszego artykułu jest lawinowe ABC. Zanim jednak będzie o sprzęcie, warto nieco szerzej naświetlić kwestię bezpieczeństwa w górach. W naszych rodzimych Tatrach to TOPR publikuje komunikaty o stopniu zagrożenia lawinowego. Takie informacje można znaleźć na stronie Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Wyświetlana jest także na „monitorach pogodowych”. Są zainstalowane w każdym schronisku w polskich Tatrach, jednak takie informacje znajdziecie też na przykład na stacji paliw BP w Zakopanem.
Komunikaty TOPR dotyczące stopnia zagrożenia lawinowego są dobrze opisane. Znajdziemy tam szereg dodatkowych informacji o warunkach panujących w górach, jak chociażby tendencje na kolejnych 48 godzin). Jeśli działamy po południowej stronie granicy, aktualny stopień zagrożenia lawinowego znajdziemy na stronie słowackiej Górskiej Służby Ratunkowej – HZS.
Poziom zagrożenia lawinowego określa pięciostopniowa skala (źródło; www.topr.pl):
Pokrywa śnieżna jest na ogół dobrze związana i stabilna. Wyzwolenie lawiny zwykle jest możliwe tylko przy dużym obciążeniu dodatkowym, w nielicznych miejscach, w bardzo stromym lub ekstremalnym terenie. Możliwe jest samorzutne schodzenie śniegu, głównie w postaci zsuwów i małych lawin. Przy tym stopniu zagrożenia na ogół panują dogodne warunki dla wędrówek. Szczególną ostrożność należy zachować na stokach ekstremalnych i bardzo stromych.
Panujące warunki można określić jako częściowo niekorzystne. Pokrywa śnieżna jest na ogół dobrze związana, jednak na niektórych stromych stokach tylko w stopniu umiarkowanym. Wyzwolenie lawiny jest możliwe zwłaszcza przy dużym obciążeniu dodatkowym i przede wszystkim na stromych stokach. Nie należy spodziewać się samorzutnego schodzenia dużych lawin. Poruszanie się wymaga umiejętności oceny lokalnego zagrożenia lawinowego i odpowiedniego wyboru trasy, szczególnie na wszystkich stromych stokach oraz na stokach średnio stromych (przede wszystkim tych wskazanych pod względem wystawy i wysokości).
Warunki w znacznej mierze są niekorzystne. Na wielu stromych stokach pokrywa śnieżna jest umiarkowanie lub słabo związana. Wyzwolenie lawiny jest możliwe już przy małym obciążeniu dodatkowym, przede wszystkim na stromych stokach. W niektórych przypadkach możliwe jest samorzutne schodzenie średnich, a sporadycznie także dużych lawin. Poruszanie się wymaga większego doświadczenia oraz posiadania bardzo dużej zdolności oceny zagrożenia lawinowego. Należy unikać stromych stoków, szczególnie wskazanych pod względem wystawy i wysokości.
Warunki zdecydowanie niekorzystne. Na większości stromych stoków pokrywa śnieżna jest słabo związana. Wyzwolenie lawiny jest tam prawdopodobne już przy małym obciążeniu dodatkowym. Możliwe jest samorzutne schodzenie licznych średnich, a często również dużych lawin. Poruszanie się wymaga ekstremalnie dużej zdolności do oceny zagrożenia lawinowego. Zaleca się zaniechanie wszelkich wyjść w teren wysokogórski. Należy pozostawać w granicach średnio stromych stoków oraz brać pod uwagę zasięg lawin z wyżej położonych stoków.
Panują wysoce niekorzystne warunki. Pokrywa śnieżna jest na ogół słabo związana i dalece niestabilna. Istnieje prawdopodobieństwo samoczynnego schodzenia wielu dużych, niejednokrotnie również bardzo dużych lawin, także w terenie średnio stromym. Poruszanie się tam jest zazwyczaj niemożliwe. Zaleca się zaniechanie wszelkich wyjść w góry i pozostanie w obszarach nieobjętych zasięgiem zagrożenia lawinowego. Ten stopień w praktyce nie jest nigdy ogłaszany w Tatrach ponieważ wyklucza to lokalne ukształtowanie terenu.
Turystyka wysokogórska, taternictwo, skialpinizm, freeride czy snowboard poza wytyczonymi trasami oznaczają zwiększenie ryzyka lawinowego oraz niebezpieczeństwa wynikającego z poruszania się w trudnym górskim terenie.
Metoda filtrowania 3×3 opracowana przez Wernera Muntera pozwala na skutecznie zmniejszenia ryzyka zejścia lawiny. Określa trzy podstawowe czynniki, które odpowiedzialne są za wywołanie lawiny:
W poniższej tabeli omówiono szczegółowo ocenę ryzyka lawinowego na postawie metody filtrowania:
| Warunki meteorologiczne (śnieg) | Teren | Człowiek |
| Ocena na podstawie zebranych odpowiednio wcześniej informacji | ||
| Sprawdzenie komunikatu lawinowego. Sprawdzenie bieżącej prognozy pogody. Analiza historii pogody, stopnia lawinowego, opadu deszczu i śniegu, amplitudy temperatury powietrza, wiatru. | Przygotowanie odpowiedniej mapy (mapa skiturowa). Znajomość ekspozycji terenu. Informacje uzyskane na podstawie przewodników topograficznych. | Doświadczenie własne i osób z którymi wybieramy się na wycieczkę. Odpowiedzialność własna. Wyposażenie specjalistyczne. Umiejętność poruszania się i jazdy w terenie górskim. |
| Ocena na podstawie aktualnych obserwacji w terenie | ||
| Określenie warunków śnieżnych tj.: – przemieszczanie się śniegu pod wpływem wiatru, – ilość świeżego i nawianego śniegu, – zaspy, – nawisy śnieżne, – nastawa stoku, – ekspozycja terenu, – widoczność, – stopień zachmurzenia, – kierunek wiatru. | Określenie sytuacji bieżącej: – rodzaj terenu (otwarty, zamknięty, pofałdowany), – nachylenie stoku, – występowanie żlebów, grzbietów. | Prawidłowa kalibracja sprzętu lawinowego. |
| Podjęcie decyzji | ||
| Sprawdzenie świeżych pokładów śniegu. Nasłonecznienie. Rodzaj stopnia zagrożenia i możliwość zejścia deski lawinowej. | Czy jest to stok nawietrzny czy zawietrzny? Forma stoku. | Umiejętności zjazdowe i poruszania się w terenie wysokogórskim. Środki ostrożności (zachowanie bezpiecznych odległości pomiędzy sobą). |
Dla początkujących przydatna może być metoda redukcyjna :
Wartość 1 to granica pozostałego ryzyka, możliwego do zaakceptowania (ryzyko w górach nigdy nie jest równe zeru). Można oczywiście uznać, że akceptowalne jest ryzyko o wartości 2 lub 3. Wartość 1 odpowiada wartości statystycznego ryzyka letniej wycieczki w górskiej.
Do uprawiania narciarstwa wysokogórskiego i kwalifikowanej turystyki wysokogórskiej poza wyznaczonymi trasami niezbędne jest posiadanie specjalistycznego sprzętu, który może uratować nasze życie. Taki zestaw przyjęło się nazywać lawinowym ABC. Składają się na niego: detektor lawinowy, sonda i łopata. Oprócz niego warto mieć ze sobą plecak lawinowy. Oto krótka charakterystyka wspomnianego sprzętu.
To urządzenie elektroniczne, przeznaczone do szybkiej lokalizacji osób zasypanych pod śniegiem. Detektor lawinowy może pracować w trybie nadawania lub odbioru, czyli szukania.
Gdy przebywamy w terenie zagrożonym, urządzenie powinno być zawsze ustawione w trybie nadawania. Emituje wówczas co sekundę impuls elektromagnetyczny o częstotliwości 457 kHz. Jeśli zajdzie konieczność poszukiwania osób uwięzionych pod śniegiem przełączamy je w tryb szukania. Detektor wskazuje nam wtedy kierunek i odległość dzielącą nas od urządzenia nadającego, które zostało zasypane przez śnieg. To umożliwia odnalezienie i odkopanie ofiary.
Tatrzański Park Narodowy co roku otwiera na Kalatówkach Centrum Lawinowe, gdzie możecie sprawdzić prawidłowość działania waszych detektorów. Dodatkowo, w weekendy można odbyć szybki trening używania detektora pod okiem ratownika TOPR.
Przeznaczona jest do przeszukania miejsca zejścia lawiny. Sondy lawinowe wykonuje się ze składanych rurek o dużej wytrzymałości (to warunek konieczny, by możliwa była penetracja twardego śniegu). Do napinania takiego sprzętu służy metalowa linka.
W tym poradniku 8academy wyjaśniamy jak korzystać z sondy lawinowej.
Przeznaczona jest oczywiście do przekopywania lawiniska w przypadku gdyby pod śniegiem znalazł się człowiek porwany przez lawinę. Najczęściej jest składana, co ułatwia transport w plecaku. Łopata lawinowa musi być wykonana z bardzo wytrzymałego materiału, najlepiej z metalu. Modele zrobione z tworzywa sztucznego częściej ulegają uszkodzeniu, bo śnieg po zejściu lawiny może być niezwykle twardy.
W tym artykule doradzamy jak wybrać łopatę lawinową.
Zmniejsza ryzyko zasypania osoby porwanej przez lawinę. Gdy dojdzie do takiego zdarzenia, poduszki powietrzne umieszczone w plecaku lawinowym wypełniają się gazem, uniemożliwiając wciągnięcie narciarza pod śnieg. Wypornościowy plecak lawinowy należy aktywować poprzez pociągnięcie dźwigni, natychmiast po zauważeniu lawiny.
Na łamach 8academy ukazał się też wyczerpujący artykuł poświęcony plecakom lawinowym
Wybierając się w góry należy pamiętać, że warunki pogodowe mogą się błyskawicznie zmienić. Ważną kwestią jest więc znajomość podstawowych zasad lawinoznawstwa.
Pamiętajmy o tym, że już przy trzecim stopniu zagrożenia, na stromych stokach pokrywa śnieżna jest umiarkowanie lub słabo związana. Wyzwolenie lawiny będzie możliwe już przy „małym” obciążeniu dodatkowym.
Trzeci stopień jest w połowie pięciostopniowej skali. Osoby z małym doświadczeniem mogą dojść do konkluzji, że powinno być bezpiecznie – “bo to dopiero trzeci stopień…”. To typowy błąd pułapki decyzyjnej! Wypadki lawinowe zaczynają się bardzo często właśnie od jednej błędnej decyzji. Przekroczona zostaje bowiem istotna, choć niewidzialna, granica.
Z analogiczną sytuacją mamy do czynienia podczas wejścia na śnieżny nawis, znajdujący się nad przepaścią. Mamy tu dwa rodzaje ryzyka: uświadomione oraz nieuświadomione. Często jest tak, że wspinając/poruszając się w jakimś obszarze ryzyka, nie mamy świadomości, że opuściliśmy już obszar pozornie bezpieczny i znajdujemy się w strefie realnego zagrożenia. Tak jest właśnie z lawinami czy śnieżnymi nawisami, gdzie linia obrywu nawisu zazwyczaj znajduje się w obszarze, który wcześniej oceniliśmy jako pozornie bezpieczny (uświadomione ryzyko). De facto znajdujemy się jednak już za linią obrywu nawisu. W strefie nieuświadomionego ryzyka.
Pamiętajmy, że miłość do gór i gadżetów nie uchroni nas przed wypadkami. Wiedza jest niezbędna. Jeżeli planujesz działalność zimą w terenie wysokogórskim, skorzystaj wcześniej ze szkoleń lawinowych, a do plecaka obligatoryjnie pakuj lawinowe ABC !
