Wiedza jest najskuteczniejszą formą zmniejszenia ryzyka związanego z wypadkiem lawinowym. Za sprawą niewiedzy popełniamy najwięcej błędów. Czynnik ludzki jest najpoważniejszym zagrożeniem i jego wpływ na inne obiektywne zjawiska ma fundamentalne znaczenie.

Tematem niniejszego artykułu jest lawinowe ABC. Zanim jednak będzie o sprzęcie, warto nieco szerzej naświetlić kwestię bezpieczeństwa w górach. W naszych rodzimych Tatrach TOPR publikuje stopień zagrożenia lawinowego. Taką informację można znaleźć na stronie Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Wyświetlana jest także np. na „monitorach pogodowych”, zainstalowanych w każdym schronisku w polskich Tatrach. Trafimy na nią nawet na stacji paliw BP w Zakopanem.

Stopnie zagrożenia lawinowego są dobrze opisane. Znajdziemy tam też szereg dodatkowych informacji o warunkach panujących w górach (jak, chociażby tendencje na kolejnych 48 godzin). Działając po słowackiej stronie Tatr, aktualny stopień zagrożenia lawinowego znajdziemy na stronie tanap.org.

Stopnie zagrożenia lawinowego

Poziom zagrożenia lawinowego określa pięciostopniowa skala (źródło; www.topr.pl):

Stopień pierwszy: zagrożenie niskie

Pokrywa śnieżna jest na ogół dobrze związana i stabilna. Wyzwolenie lawiny zwykle jest możliwe tylko przy dużym obciążeniu dodatkowym, w nielicznych miejscach, w bardzo stromym lub ekstremalnym terenie. Możliwe jest samorzutne schodzenie śniegu, głównie w postaci zsuwów i małych lawin. Przy tym stopniu zagrożenia na ogół panują dogodne warunki dla wędrówek. Szczególną ostrożność należy zachować na stokach ekstremalnych i bardzo stromych.

Stopień drugi: zagrożenie umiarkowane

Panujące warunki można określić jako częściowo niekorzystne. Pokrywa śnieżna na ogół jest dobrze związana, jednak na niektórych stromych stokach tylko w stopniu umiarkowanym. Wyzwolenie lawiny jest możliwe zwłaszcza przy dużym obciążeniu dodatkowym i przede wszystkim na stromych stokach. Nie należy spodziewać się samorzutnego schodzenia dużych lawin. Poruszanie się wymaga umiejętności oceny lokalnego zagrożenia lawinowego i odpowiedniego wyboru trasy, szczególnie na wszystkich stromych stokach oraz na stokach średnio stromych (przede wszystkim tych wskazanych pod względem wystawy i wysokości).

Stopień trzeci: zagrożenie znaczne

Warunki w znacznej mierze są niekorzystne. Na wielu stromych stokach pokrywa śnieżna jest umiarkowanie lub słabo związana. Wyzwolenie lawiny jest możliwe już przy małym obciążeniu dodatkowym, przede wszystkim na stromych stokach. W niektórych przypadkach możliwe jest samorzutne schodzenie średnich, a sporadycznie także dużych lawin. Poruszanie się wymaga większego doświadczenia oraz posiadania bardzo dużej zdolności oceny zagrożenia lawinowego. Należy unikać stromych stoków, szczególnie wskazanych pod względem wystawy i wysokości.

Stopień czwarty: zagrożenie wysokie

Warunki zdecydowanie niekorzystne. Na większości stromych stoków pokrywa śnieżna jest słabo związana. Wyzwolenie lawiny jest tam prawdopodobne już przy małym obciążeniu dodatkowym. Możliwe jest samorzutne schodzenie licznych średnich, a często również dużych lawin. Poruszanie się wymaga ekstremalnie dużej zdolności do oceny zagrożenia lawinowego. Zaleca się zaniechanie wszelkich wyjść w teren wysokogórski. Należy pozostawać w granicach średnio stromych stoków oraz brać pod uwagę zasięg lawin z wyżej położonych stoków.

Stopień piąty: zagrożenie bardzo wysokie

Panują wysoce niekorzystne warunki. Pokrywa śnieżna jest na ogół słabo związana i dalece niestabilna. Istnieje prawdopodobieństwo samoczynnego schodzenia wielu dużych, niejednokrotnie również bardzo dużych lawin, także w terenie średnio stromym. Poruszanie się tam jest zazwyczaj niemożliwe. Zaleca się zaniechanie wszelkich wyjść w  góry i pozostanie w obszarach nieobjętych zasięgiem zagrożenia lawinowego.

Turystyka wysokogórska, taternictwo, skialpinizm, freeride czy snowboard poza wytyczonymi trasami oznaczają zwiększenie ryzyka lawinowego oraz niebezpieczeństwa wynikającego z poruszania się w trudnym górskim terenie.

Ocena ryzyka lawinowego na podstawie metody filtrowania 3×3

Metoda filtrowania 3×3 opracowana przez Wernera Muntera pozwala na skutecznie zmniejszenia ryzyka zejścia lawiny. Metoda określa trzy podstawowe czynniki, które odpowiedzialne są za wywołanie lawiny:

1. Warunki metrologiczne (śnieg)
2. Teren
3. Człowiek

W poniższej tabeli omówiono szczegółowo ocenę ryzyka lawinowego na postawie metody filtrowania:

Metoda redukcyjna

Dla początkujących przydatna może być metoda redukcyjna :

• Jeśli jest umiarkowany (2 stopień) zagrożenia lawinowego, nie wchodź/nie zjeżdżaj ze stoków o nachyleniu powyżej 39°.
• Przy 3 stopniu zagrożenia lawinowego ze stoków o nachyleniu powyżej 34°.
• Przy 4 stopniu  zagrożenia lawinowego pozostań na przygotowanych oznakowanych trasach, pozostań na stokach o nachyleniu poniżej 30°.

Współczynnik redukcji (WR) = środki ostrożności

• Najbardziej stroma część stoku 35–39° (mniej niż 40°) – WR 2 pierwszej klasy.
• Najbardziej stroma część stoku ok. 35° – WR 3 pierwszej klasy.
• Najbardziej stroma część stoku 30–34° – WR 4 pierwszej klasy.
• Stoki stale przejeżdżane, stoki do freeridu – WR 2 drugiej klasy.
• Rezygnacja z pn. części wystaw – WR 3 drugiej klasy.
• Rezygnacja ze stoków wskazanych w komunikacie lawinowym – WR 4 drugiej klasy.
• Przy mokrym śniegu wszystkie współczynniki redukcji drugiej klasy są nieważne!
• Duża grupa z odstępami odciążającymi – WR 2 trzeciej klasy.
• Mała grupa (2–4 osoby) – WR 2 trzeciej klasy.
• Mała grupa z odstępami odciążającymi – WR 3 trzeciej klasy.
• Odstępy odciążające – co najmniej 10 metrów przy podejściu i bardzo duże odstępy przy zjeździe!

Możliwe do przyjęcia ryzyko:

• Wartość 1 to granica pozostałego ryzyka, możliwego do zaakceptowania (ryzyko w górach nigdy nie jest równe zeru). Kto chce bardziej zaryzykować np. zaakceptować ryzyko o wartości 3, oczywiście może to uczynić. 1 odpowiada wartości statystycznego ryzyka letniej wycieczki w górskiej.
• 1 stopień, niskie zagrożenie lawinowe = potencjał zagrożenia/ryzyka 2.
• 2 stopień, umiarkowane zagrożenie lawinowe = potencjał zagrożenia/ryzyka 4.
• 3 stopień, znaczne zagrożenie lawinowe = potencjał zagrożenia/ryzyka 8.
• 4 stopień, wysokie zagrożenie lawinowe = potencjał zagrożenia/ryzyka 16.

Przykład zastosowania metody redukcyjnej:

• Komunikat lawinowy: ogłoszony 3 stopień zagrożenia lawinowego, co odpowiada potencjałowi zagrożenia 8.
• Stok, na którym będziemy działać, w najbardziej stromym miejscu osiąga 32° – współczynnik redukcji pierwszej klasy: 4
• Uczestnicy; trzech doświadczonych taterników/freerajderów = mała grupa z zachowaniem dużych odstępów pomiędzy sobą: współczynnik redukcji 2 lub 3
• Z tego wynika, niedające się wykluczyć, ryzyko pozostałe:
• = Ryzyko pozostałe 1

Lawinowe ABC – niezbędny sprzęt

Do uprawiania narciarstwa wysokogórskiego i kwalifikowanej turystyki wysokogórskiej poza wyznaczonymi trasami niezbędne jest posiadanie specjalistycznego sprzętu, który może uratować nasze życie. Taki zestaw funkcjonuje pod nazwą lawinowe ABC (lub ABC lawinowe). Składają się na niego: detektor lawinowy, sonda i łopata. Oprócz niego warto mieć ze sobą plecak lawinowy. Oto krótka charakterystyka wspomnianego sprzętu.

Detektor lawinowy

To urządzenie elektroniczne, przeznaczone do szybkiej lokalizacji osób zasypanych pod śniegiem (lawiną). Detektor lawinowy może pracować w trybie nadawania lub odbioru.

Gdy przebywamy w terenie zagrożonym, urządzenie powinno być zawsze ustawione w trybie nadawania. Wówczas co 1 sekundę emituje ono impuls elektromagnetyczny o częstotliwości 457 kHz. W przypadku poszukiwania osób uwięzionych pod śniegiem, przełączamy je w tryb odbioru. W takiej sytuacji wskazuje ono kierunek i odległość dzielącą nas od urządzenia nadającego, które zostało zasypane przez śnieg. To umożliwia odnalezienie i odkopanie ofiary.

W Tatrzańskim Parku Narodowym znajdziemy punkty, w których możemy sprawdzić prawidłowość działania naszych detektorów. Informacja o rozlokowaniu „punktów testowych” dostępna jest na stronie TPN.

[Zasadom użytkowania detektorów poświęcony został jeden ze wcześniejszych artykułów]

Sonda lawinowa

Przeznaczona jest do przeszukania miejsca zejścia lawiny. Sondy lawinowe wykonuje się ze składanych rurek, o dużej wytrzymałości (to warunek konieczny, by możliwa była penetracja twardego śniegu). Do napinania takiego sprzętu służy metalowa linka.

[Tego, jak używać sondy lawinowej, można się dowiedzieć z innego poradnika 8academy]

Łopata lawinowa (śnieżna)

Przeznaczona do przekopywania śniegu w przypadku, gdyby znalazł się pod nim człowiek porwany przez lawinę. Zaleca się stosowanie łopaty lawinowej wykonanej z metalu, ponieważ modele z tworzywa sztucznego częściej ulegają uszkodzeniu.

[Warto zapoznać się też z artykułem: Jaka łopata lawinowa?]

Wypornościowy plecak lawinowy

Zmniejsza ryzyko zasypania osoby porwanej przez lawinę. Gdy dojdzie do takiego zdarzenia, poduszki powietrzne umieszczone w plecaku lawinowym wypełniają się gazem, uniemożliwiając wciągnięcie narciarza pod śnieg. Wypornościowy plecak lawinowy należy aktywować poprzez pociągnięcie dźwigni, bezpośrednio po wywołaniu lawiny.

[Na łamach 8academy ukazał się też artykuł poświęcony plecakom lawinowym]

Bezpieczeństwo przede wszystkim

Wybierając się w góry, należy pamiętać, że warunki pogodowe mogą się natychmiast zmienić. Ważną kwestią jest znajomość podstawowych zasad lawinoznawstwa.

Błąd pułapki decyzyjnej

Pamiętajmy o tym, że przy zaledwie trzecim stopniu zagrożenia, na stromych stokach pokrywa śnieżna jest umiarkowanie lub słabo związana i wyzwolenie lawiny będzie już możliwe przy „małym” obciążeniu dodatkowym.

Jest to trzeci stopień w pięciostopniowej skali, więc mniej doświadczona osoba może dojść do konkluzji, iż powinno być bezpiecznie (no bo to dopiero trzeci stopień…). To typowy błąd pułapki decyzyjnej! Wypadki lawinowe zaczynają się właśnie od błędnej decyzji. W dalszej kolejności przekroczona zostaje istotna, aczkolwiek niewidzialna, granica.

Dwa rodzaje ryzyka

Z analogiczną sytuacją mamy do czynienia podczas wejścia na śnieżny nawis, znajdujący się nad przepaścią. Mamy tu dwa rodzaje ryzyka: uświadomione oraz nieuświadomione. Często jest tak, że wspinając/poruszając się w jakimś obszarze ryzyka, nie mamy świadomości, że przekroczyliśmy już obszar pozornie bezpieczny i znajdujemy się w strefie realnego zagrożenia. Tak jest właśnie z lawinami czy śnieżnymi nawisami, gdzie linia obrywu nawisu zazwyczaj znajduje się w obszarze, który wcześniej oceniliśmy jako pozornie bezpieczny (uświadomione ryzyko). Ale de facto znajdujemy się już właśnie za liną obrywu nawisu, w strefie nieuświadomionego ryzyka.

Lawinowe ABC to nie wszystko! Liczy się też wiedza.

Pamiętajmy, miłość do gór i gadżetów nie uchroni nas przed wypadkami, więc wiedza jest niezbędna. Jeżeli planujesz działalność zimą w terenie wysokogórskim, skorzystaj wcześniej z tzw. szkoleń lawinowych, a do plecaka obligatoryjnie pakuj lawinowe ABC !