Wiedza jest najskuteczniejszą formą zmniejszenia ryzyka związanego z wypadkiem lawinowym. Z niewiedzy popełniamy najwięcej błędów. Czynnik ludzki jest najpoważniejszym zagrożeniem i jego wpływ na inne obiektywne zjawiska ma fundamentalne znaczenie.

W naszych rodzimych Tatrach TOPR publikuje stopień zagrożenia lawinowego. Można go znaleźć na ich głównej stronie internetowej czy np. na „monitorach pogodowych” zainstalowanych w każdym schronisku w polskich Tatrach, a nawet na stacji paliw BP w Zakopanem. Stopnie zagrożenia lawinowego są dobrze opisane i znajdziemy tam szereg informacji mających na celu poszerzenie informacji o warunkach panujących w górach (jak chociażby tendencje na kolejne 48 godzin). Działając po słowackiej stronie Tatr, stopień zagrożenia lawinowego znajdziemy na stronie www.tanap.org.

Stopnie zagrożenia lawinowego

Poziom zagrożenia lawinowego określa pięciostopniowa skala (źródło; www.topr.pl):

Stopień pierwszy- zagrożenie niskie
Pokrywa śnieżna jest na ogół dobrze związana i stabilna. Wyzwolenie lawiny jest zwykle możliwe tylko przy dużym obciążeniu dodatkowym, w nielicznych miejscach, w bardzo stromym lub ekstremalnym terenie. Możliwe jest samorzutne schodzenie śniegu głównie w postaci zsuwów i małych lawin. Przy tym stopniu zagrożenia na ogół panują dogodne warunki dla wędrówek. Szczególną ostrożność należy zachować na stokach ekstremalnych i bardzo stromych.

Stopień drugi- zagrożenie umiarkowane
Pokrywa śnieżna jest umiarkowanie związana na niektórych stromych stokach, na ogół jednak jest związana dobrze. Wyzwolenie lawiny jest możliwe zwłaszcza przy dużym obciążeniu dodatkowym, przede wszystkim na stromych stokach. Nie należy spodziewać się samorzutnego schodzenia dużych lawin. Panują częściowo niekorzystne warunki. Poruszanie się wymaga umiejętności oceny lokalnego zagrożenia lawinowego i odpowiedniego wyboru trasy, szczególnie na wszystkich stromych stokach oraz na stokach średnio stromych szczególnie wskazanych pod względem wystawy i wysokości.

Stopień trzeci- zagrożenie znaczne
Pokrywa śnieżna jest umiarkowanie lub słabo związana na wielu stromych stokach. Wyzwolenie lawiny jest możliwe już przy małym obciążeniu dodatkowym, przede wszystkim na stromych stokach. W niektórych przypadkach możliwe jest samorzutne schodzenie średnich, a sporadycznie także dużych lawin. Warunki w znacznej mierze są niekorzystne. Poruszanie się wymaga bardzo dużego doświadczenia oraz posiadania bardzo dużej zdolności oceny zagrożenia lawinowego. Należy unikać stromych stoków, szczególnie wskazanych pod względem wystawy i wysokości.

Stopień czwarty- zagrożenie wysokie
Pokrywa śnieżna jest słabo związana na większości stromych stoków. Wyzwolenie lawiny jest prawdopodobne na licznych stromych stokach już przy małym obciążeniu dodatkowym. Możliwe jest samorzutne schodzenie licznych średnich, a często również dużych lawin. Warunki zdecydowanie niekorzystne. Poruszanie się wymaga ekstremalnie dużej zdolności do oceny zagrożenia lawinowego. Zaleca się zaniechanie wszelkich wyjść w teren wysokogórski. Należy pozostawać w granicach średnio stromych stoków oraz brać pod uwagę zasięg lawin z wyżej położonych stoków.

Stopień piąty – zagrożenie bardzo wysokie
Pokrywa śnieżna jest na ogół słabo związana i dalece niestabilna. Istnieje prawdopodobieństwo samoczynnego schodzenia wielu dużych, niejednokrotnie również bardzo dużych lawin, także w terenie średnio stromym. Panują wysoce niekorzystne warunki. Poruszanie się w  terenie jest zazwyczaj niemożliwe. Zaleca się zaniechanie wszelkich wyjść w  góry i  pozostanie w  obszarach nie objętych zasięgiem zagrożenia lawinowego.

W przypadku zejścia lawiny posiadanie odpowiedniego sprzętu decyduje o powodzeniu akcji ratunkowej (fot. Ortovox)

Turystyka wysokogórska, taternictwo, skialpiznim, freeride czy snowboard poza wytyczonymi trasami oznaczają zwiększenie ryzyka lawinowego oraz niebezpieczeństwa wynikającego z poruszania się w trudnym górskim terenie.

Ocena ryzyka lawinowego na podstawie metody filtrowania 3×3

Metoda filtrowania 3×3 opracowana przez Wernera Muntera pozwala na skutecznie zmniejszenia ryzyka zejścia lawiny. Metoda określa trzy podstawowe czynniki, które odpowiedzialne są za wywołanie lawiny:

1. Warunki metrologiczne (śnieg).
2. Teren.
3. Człowiek.

W tabeli poniżej omówiono szczegółowo ocenę ryzyka lawinowego na postawie metody filtrowania:

Metoda redukcyjna

Przydatna może być metoda redukcyjna dla początkujących:

• Przy umiarkowanym 2 stopniu zagrożenia lawinowego nie wchodź, nie zjeżdżaj ze stoków o nachyleniu powyżej 39’
• Przy 3 stopniu zagrożenia lawinowego ze stoków o nachyleniu powyżej 34’
• Przy 4 stopniu  zagrożenia lawinowego pozostań na przygotowanych oznakowanych trasach, pozostań na stokach o nachyleniu poniżej 30’

Współczynnik redukcji (WR) = środki ostrożności

• Najbardziej stroma część stoku 35-39’ (mniej niż 40’) – WR 2 pierwszej klasy
• Najbardziej stroma część stoku ok.35’ – WR 3 pierwszej klasy
• Najbardziej stroma część stoku 30-34’- WR 4 pierwszej klasy   
• Stoki stale przejeżdżane, stoki do freeridu – WR 2 drugiej klasy
• Rezygnacja ze pn. części wystaw – WR 3 drugiej klasy
• Rezygnacja ze stoków wskazanych w komunikacie lawinowym – WR 4 drugiej klasy
• Przy mokrym śniegu wszystkie współczynniki redukcji drugiej klasy są nieważne!
• Duża grupa z odstępami odciążającymi – WR 2 trzeciej klasy
• Mała grupa (2-4 osoby) – WR 2 trzeciej klasy
• Mała grupa z odstępami odciążającymi – WR 3 trzeciej klasy
• Odstępy odciążające co najmniej 10 metrów przy podejściu i bardzo duże odstępy przy zjeździe!

Zestaw lawinowy Ortovox zawierający elementy niezbędne każdemu skitourowcowi oraz osobom wędrującym przez tereny zagrożone zejściem lawiny (fot. 8a.pl)

Możliwe do przyjęcia ryzyko:

• wartość 1 to granica pozostałego ryzyka możliwego do zaakceptowania (ryzyko w górach nigdy nie jest równe zeru). Kto chce bardziej zaryzykować np. zaakceptować ryzyko o wartości 3, oczywiście może to uczynić. Wartość 1 odpowiada wartości statystycznego ryzyka letniej wycieczki w górskiej.
• 1 stopień, niskie zagrożenie lawinowe = potencjał zagrożenia/ryzyka 2
• 2 stopień, umiarkowane zagrożenie lawinowe = potencjał zagrożenia/ryzyka 4
• 3 stopień, znaczne zagrożenie lawinowe = potencjał zagrożenia/ryzyka 8
• 4 stopień, wysokie zagrożenie lawinowe = potencjał zagrożenia/ryzyka 16

Przykład zastosowania metody redukcyjnej:

• Komunikat lawinowy ogłasza 3 stopień zagrożenia lawinowego co odpowiada potencjałowi zagrożenia 8.
• Stok na którym będziemy działać w najbardziej stromym miejscu osiąga 32’ – współczynnik redukcji pierwszej klasy: 4
• Uczestnicy; trzech doświadczonych taterników/freerajderów = mała grupa z zachowaniem dużych odstępów pomiędzy sobą: współczynnik redukcji 2 lub 3
• Z tego wynika nie dające się wykluczyć ryzyko pozostałe:
• = Ryzyko pozostałe 1

W skład zestawu lawinowego Ortovox wchodzi również broszura jak korzystać ze sprzętu lawinowego i jak unikać lawin (fot. 8a.pl)

ABC lawinowe- niezbędny sprzęt

Do uprawiania narciarstwa wysokogórskiego i kwalifikowanej turystyki wysokogórskiej poza wyznaczonymi trasami niezbędne jest posiadanie specjalistycznego sprzętu, który może uratować nasze życie.

Detektor lawinowy
Urządzenie elektroniczne przeznaczone do szybkiej lokalizacji osób zasypanych pod śniegiem (lawiną). Detektor może pracować w trybie nadawania lub odbioru. Urządzenie powinno być zawsze włączane w trybie nadawania w terenie zagrożonym. Emituje ono co 1 sekundę impuls elektromagnetyczny o częstotliwości 457 kHz. W przypadku poszukiwania jednej z osób uwięzionych pod śniegiem detektor przełączamy w tryb odbioru. Detektor w trybie odbioru wskazuje na odległość i kierunek do nadającego urządzenia zasypanego pod śniegiem, umożliwiając odnalezienie i odkopanie ofiary. W Tatrzańskim Parku Narodowym znajdziemy punkty, w których możemy sprawdzić prawidłowość działania naszych  detektorów. Usytuowania „punktów testowych” znajdziemy na stronie www.tpn.pl

Sonda lawinowa
Przeznaczona jest do przeszukania miejsca zejścia lawiny. Sonda wykonana jest ze składanych rurek o dużej wytrzymałości w celu penetracji twardego śniegu. Powinna być napinana metalową linką.     

Łopata lawinowa.
Przeznaczona do odkopywania śniegu w przypadku przysypania człowieka przez lawinę. Zaleca się stosowanie łopaty wykonanej z metalu, ponieważ łopatki z tworzywa sztucznego często ulegają uszkodzeniu.

Wypornościowy plecak lawinowy
Zmniejsza ryzyko zasypania osoby porwanej przez lawinę. W przypadku porwania przez lawinę poduszki powietrzne umieszczone w plecaku wypełniają się gazem, uniemożliwiając wciągnięcie narciarza pod śnieg. Wypornościowy plecak lawinowy należy aktywować poprzez pociągnięcie dźwigni bezpośrednio po wywołaniu lawiny. 

Bezpieczeństwo przede wszystkim

Wybierając się w góry należy pamiętać, że warunki pogodowe mogą się natychmiast zmienić. Ważną czynnością jest znajomość podstawowych zasad lawinoznawstwa. Pamiętajmy o tym, że przy 3 stopniu zagrożenia, wyzwolenie lawiny jest już możliwe przy „małym” obciążeniu dodatkowym, przede wszystkim na stromych stokach, a pokrywa śnieżna jest umiarkowanie lub słabo związana na stromych stokach. Jest to trzeci stopień w 5 stopniowej skali, więc mniej doświadczona osoba może dojść do konkluzji, iż jest bezpiecznie (no bo to dopiero trzeci stopień…) – to typowy błąd pułapki decyzyjnej! Wypadki lawinowe zaczynają się właśnie od błędnej decyzji, a w dalszej kolejności przekraczamy istotną, aczkolwiek niewidzialną granicę.

Analogiczną sytuację do lawin można przedstawić na przykładzie wejścia na śnieżny nawis, wiszący nad przepaścią – mamy tu uświadomione ryzyko i te nieuświadomione. Często jest tak, że wspinając/poruszając się w jakimś obszarze ryzyka, nie mamy świadomości, że przekroczyliśmy już obszar pozornie bezpieczny, a tymczasem znajdujemy się już w strefie realnego ryzyka. Tak jest z lawinami czy śnieżnymi nawisami, gdzie linia obrywu nawisu zwyczaj znajduje się w obszarze, który wcześniej oceniliśmy jako pozornie bezpieczny (uświadomione ryzyko). De’ facto znajdujemy się już właśnie za liną obrywu nawisu, w strefie nieuświadomionego ryzyka.

Detektor w trybie odbioru wskazuje na odległość i kierunek do nadającego urządzenia zasypanego pod śniegiem (fot. Ortovox)

Pamiętajmy, miłość do gór i gadżetów nie uchroni nas przed wypadkami, więc wiedza jest niezbędna. Jeżeli planujesz działalność zimą w terenie wysokogórskim warto skorzystać z tzw. Szkoleń lawinowych, a do plecaka obligatoryjnie zabieraj lawinowe ABC !